Οι ελληνικές εκδόσεις βιβλίων Θεολογίας της Απελευθέρωσης

                                          

                του Ανδρέα Αργυρόπουλου

Ακούγεται ίσως περίεργα αλλά η πρώτη έκδοση βιβλίου της Θεολογίας της Απελευθέρωσης έγινε στην πατρίδα µας στα χρόνια της Δικτατορίας. Το 1972 το «Μήνυµα», εκδοτικός οίκος του Χριστιανοπολιτικού Κινήµατος της «Χριστιανικής Δηµοκρατίας» κυκλοφορεί το βιβλίο του Αρχιεπισκόπου της Ολίντα και του Ρεσίφε Ντον Χέλντερ Καµάρα: «Ο φαύλος κύκλος της βίας»¹. Ολόκληρο το βιβλίο είναι µια πρόσκληση στους ανθρώπους όλου του πλανήτη για να αγωνιστούν για τη Δικαιοσύνη και την Ειρήνη πέρα από θρησκευτικές, φυλετικές και εθνικές διαφορές.

Ο συγγραφέας καταγγέλλει µε στοιχεία την εκµετάλλευση του Τρίτου Κόσµου από τις πλούσιες χώρες και υπογραµµίζει ότι ειρήνη στον κόσµο χωρίς την προϋπόθεση της κοινωνικής δικαιοσύνης αποκλείεται να υπάρχει. Αρνείται την ένοπλη βία σαν µέσον για την επικράτηση της κοινωνικής δικαιοσύνης, όµως πιστεύει πως είναι γέννηµα της βίας των εκµεταλλευτών. Αυτούς θεωρεί απόλυτα υπεύθυνους για τις ακρότητες και τις επαναστατικές των εξαθλιωµένων της Λατινικής Αµερικής.

Το 1974 από τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφορεί το δεύτερο βιβλίο του Βραζιλιάνου Αρχιεπισκόπου µε τίτλο: «Δηµοκρατία – Πανεπιστήµιο - Ανάπτυξη»². Περιλαµβάνει τις βασικότερες οµιλίες του Χέλντερ Καµάρα σε εκκλησιαστικές συνόδους, συνέδρια και πανεπιστηµιακούς χώρους σε πολλές χώρες του κόσµου. Τα κείµενά του είναι γεµάτα από ουσιαστικές προτάσεις για την µεταρρύθµιση της Εκκλησίας, για τον ρόλο των νέων στο αγώνα για ένα καλύτερο κόσµο. Η ανάγνωσή τους πείθει πως ο συγγραφέας πλην όλων των άλλων χαρισµάτων του διαθέτει ανοικτό πνεύµα, πολλές γνώσεις και έχει την ικανότητα να γίνεται συγκεκριµένος στο ακροατήριό του. Θα ήταν παράλειψη να µην αναφερθούµε στην τοποθέτησή του στην Β΄ Σύνοδο του Βατικανού (1962), η οποία χαρακτηρίζεται από έντονο πνεύµα αυτοκριτικής για την Καθολική Εκκλησία.

Την ίδια χρονιά οι εκδόσεις «Μνήµη» κυκλοφορούν το βιβλίο «Ένας αντάρτης παπάς Καµίλο Τόρρες, Λαϊκή Ενότητα, Επανάσταση»³. Πρόκειται για µια έκδοση σταθµό για τη Θεολογία της Απελευθέρωσης στον ελλαδικό χώρο. Το βιβλίο περιλαµβάνει συγκλονιστικές µαρτυρίες για τη ζωή, τη δράση και το µαρτυρικό τέλος του αγωνιστή ιερέα, καθώς επίσης και κάποια θεολογικά και πολιτικά κείµενά του. Μελετώντας το κανείς θαυµάζει την θεολογικοπολιτική του σκέψη, την αγνότητα της ψυχής του και την επιστηµονική του συγκρότηση.

Το 1976 εκδίδεται από το «Μήνυµα» το βιβλίο του Αντόνιο Φραγκόζο⁴, Επισκόπου της επαρχίας Σεάρα της Βραζιλίας «Ευαγγέλιο και Κοινωνική Επανάσταση». Ο Φραγκόζο που ως απλός κληρικός εργάστηκε για πολλά χρόνια για την Καθολική εργαζόµενη Νεολαία και ζυµώθηκε µε τα προβλήµατα και τα αδιέξοδα των φτωχών εργατών αγωνίσθηκε σθεναρά για τη λύση των κοινωνικών και πολιτικών προβληµάτων του ποιµνίου του. Αυτό δεν άρεσε καθόλου στις κυβερνητικές αρχές καθώς επίσης και στους µεγαλοκτηµατίες της περιφέρειάς του: στο βιβλίο του αυτό καταγράφεται ο θεολογικοπολιτικός προβληµατισµός του καθώς επίσης και οι προτάσεις του για την κοινωνική και πολιτική µεταρρύθµιση στη Βραζιλία. Με την έκδοση αυτή κλείνει και η πρώτη φάση (1972-1976) εκδόσεων βιβλίων για τη Θεολογία της Απελευθέρωσης στην Ελλάδα.

Στα µέσα της δεκαετίας του ’80 εκδίδονται πέντε ακόµη ενδιαφέροντα βιβλία για τη Θεολογία της Απελευθέρωσης, µε πρώτο «Το Ευαγγέλιο της Επανάστασης των Σαντινίστας»⁵ του ιερέα Ernesto Kardenal, Υπουργού Πολιτισµού της επαναστατικής κυβέρνησης της Νικαράγουα. Περιλαµβάνει συζητήσεις του πατρός Ερνέστο µε τους φτωχούς κατοίκους των νησιών του πελάγους Σολεντινάµε πάνω σε ευαγγελικά κείµενα. Ο συγγραφέας εκτιµά πως «οι χωρικού κάνουν συνήθως πολύ πιο εµβριθή σχόλια από αυτά πολλών θεολόγων. Έχουν την απλότητα του ίδιου του Ευαγγελίου»⁶. Την ίδια χρονιά κυκλοφορεί «ο Ποιµένας µπροστά στα γεγονότα»⁷ µια συλλογή επιλεγµένων παρεµβάσεων του δολοφονηµένου από ακροδεξιούς την ώρα της Θείας Λειτουργίας, Αρχιεπισκόπου του Σαλβαδόρ Όσκαρ Ροµέρο. Ακολουθεί η έκδοση ενός συλλογικού τόµου από την «Μηνιαία Επιθεώρηση» (ελληνική έκδοση του περιοδικού Monthly Review) µε τίτλο «Αριστερά και Θρησκεία. Η Θεολογία της Απελευθέρωσης»⁸, Στη σηµαντική αυτή έκδοση δηµοσιεύονται αρκετά κείµενα για τη Θεολογία της Απελευθέρωσης µε κυριότερο αυτό του Gustavo Gutierrez καθηγητή Θεολογίας στο Καθολικό Πανεπιστήµιο της Λίµα του Περού, που αποτελεί απόσπασµα από το κλασικό του έργο «Θεολογία της Απελευθέρωσης». Στον πρόλογο της σύνταξης του σοσιαλιστικού αυτού περιοδικού αναφέρεται: «η συλλογική αυτή δουλειά µπορεί να συµβάλει µε ουσιαστικό τρόπο στην προώθηση της προσέγγισης ανάµεσα στη θρησκεία και το ριζοσπαστισµό, η οποία έχει ήδη αρχίσει και όλοι θεωρούµε όχι µόνον επιθυµητή, αλλά και αναγκαία»⁹.

Το επόµενο έτος κυκλοφορεί το «Και Χριστός και Μαρξ»¹⁰. Περιλαµβάνει συνεντεύξεις των τριών ιερωµένων Υπουργών της επαναστατικής κυβέρνησης των Σαντινίστας στη Νικαράγουα. (Ερνέστο Καρντενάλ, Υπουργού Πολιτισµού, Μιγκέλ Ντ’ Εσκότο, Υπουργού Εξωτερικών και Φερνάντο Καρντενάλ, Υπουργού Παιδείας). Ο πρόλογος της έκδοσης είναι του Κωστή Μοσκώφ, ενώ ενδιαφέρουσα είναι και η εισαγωγή του µεταφραστή Βαγγέλη Νιάνιου.

Ο κύκλος των ελληνικών εκδόσεων για τη Θεολογία της Απελευθέρωσης κλείνει µε το βιβλίο του Φράϊ Μπέττο¹¹ Βραζιλιάνου αγωνιστή µοναχού (έχει φυλακιστεί κατ’ επανάληψη), που περιλαµβάνει συνοµιλίες του συγγραφέα µε τον ηγέτη της Κουβανικής Επανάστασης Φιντέλ Κάστρο, µε τίτλο: «Ο Φιδέλ και η Θρησκεία».

Όλα τα βιβλία που προαναφέραµε ανεξαιρέτως χαρακτηρίζονται για το υψηλό θεολογικό τους περιεχόµενο, το πολιτικό ριζοσπαστισµό τους. Συστήνονται ανεπιφύλακτα σε «θρησκευόµενους» ορθόδοξους και κοµµουνιστές. Οφείλουµε όµως να κάνουµε και µια παρατήρηση. Αν εξαιρέσουµε τα βιβλία της Θεολογίας της Απελευθέρωσης που έχει εκδώσει το «Μήνυµα» που ανήκει στο Χριστιανοπολιτικό Κίνηµα της «Χριστιανικής Δηµοκρατίας», κανένα από τα υπόλοιπα δεν έχει εκδοθεί από κάποιο εκκλησιαστικό ή θεολογικό εκδοτικό οίκο. Αυτό δηµιουργεί πολλά ερωτηµατικά. Ποιοι είναι οι λόγοι; Έλλειψη ενδιαφέροντος; Θεολογική αυτάρκεια; Φόβος για εισαγωγή «καινών δαιµονίων»; Εκκλησιαστικός επαρχιωτισµός; Κίνδυνος χαρακτηρισµού; Αντιεµπορικότατα; Όποιοι πάντως και να είναι οι λόγοι, το γεγονός αυτό δεν µπορεί παρά να καταγραφεί αρνητικά.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Ντον Χέλντερ Καµάρα, Ο φαύλος κύκλος της βίας, µτφρ. Στέλιος Παπαθεµελής, Μήνυµα, Αθήνα 1972.

2. Ντον Χέλντερ Καµάρα, Δηµοκρατία – Πανεπιστήµιο – Ανάπτυξη, µτφρ. Ε. Ορεινού, Μήνυµα, Αθήνα 1974.

3. Ένας αντάρτης παπάς Καµίλο Τόρρες, Λαϊκή Ενότητα, Επανάσταση, Μνήµη, Αθήνα 1974.

4. Αντόνιο Φραγκόζο, Ευαγγέλιο και Κοινωνική Επανάσταση. Φοιτητές και Επανάσταση. Φοιτητές και Πολιτική, Μήνυµα, Αθήνα 1976.

5. Ernesto Kardenal, Το Ευαγγέλιο της Επανάστασης των Σαντινίστας, µτφρ. Στέλιος Παπαθεµελής, Μαλλιάρης Παιδεία, Θεσσαλονίκη 1985.

6. Ό. π., σ. 9.

7. Όσκαρ Ροµέρο, Ο Ποιµένας µπροστά στα γεγονότα, µτφρ. Ε. Δ. Νιάνιος, Μήνυµα, Αθήνα 1985.

8. Αριστερά και Θρησκεία, Η Θεολογία της Απελευθέρωσης, P. Sweezy, H. Maqdoff, Cornel West, D. Solle, G. Daves, E. Cardenal. C, Torres κα., µτφρ. Μίλτος Φραγκόπουλος, Monthly Review Μηνιαία Επιθεώρηση, Αθήνα

9. Ό. π., σ. 6.

10. Φερνάντο Καρντενάλ – Μιγκέλ Ντ’ Εσκότο – Ερνέστο Καρντενάλ, Και Χριστός και Μαρξ, µτφρ. Βαγγέλης Νιάνιος, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1986.

11. Φράϊ Μπέττο, Ο Φιδέλ και η Θρησκεία, µτφρ. Δέσποινα Μάρκου, Γνώσεις, Αθήνα 1987.

πρωτοδημοσιεύθηκε στο περιοδικό manifesto τ.14