Το θεολογικό ζήτημα που επανερχόταν έντονα τον 20ο αιώνα και ιδιαίτερα την δεκαετία του 1960 και διαφοροποιούσε σαφέστατα την Ορθόδοξη θεολογία από τη δυτική, ήταν ο τρόπος προσέγγισης του Τριαδικού δόγματος . Ενώ δηλαδή στην ανατολική θεολογία (από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες) προσπαθούσαν να κατανοήσουν την ενότητα της θείας φύσεως ξεκινώντας από τη διαφορά των τριών θείων προσώπων και τοποθετούσαν έτσι την ενότητα του Τριαδικού Θεού σε επίπεδο κοινωνίας προσώπων, οι δυτικοί θεολόγοι προσπαθούσαν να κατανοήσουν τα τρία θεία πρόσωπα ξεκινώντας από την ενότητα της θείας φύσεως, οπότε τοποθετούσαν την τριαδική ενότητα σε επίπεδο θείας φύσεως[1].
Πρώτοι οι έλληνες πατέρες , ειδικότερα οι Καππαδόκες πραγματοποιούν μια επανάσταση για την εποχή τους, αναφερόμενοι στην έννοια του προσώπου. Υπήρξε η ανάγκη να εξηγήσουν οντολογικά την πίστη τους στον Τριαδικό Θεό, λόγω των τριαδολογικών και χριστολογικών αιρέσεων της εποχής τους. Διαχώρισαν αρχικά την υπόσταση από την ουσία και τη φύση και την ταύτισαν με το πρόσωπο, ελευθερώνοντας το πρόσωπο από την απρόσωπη ύπαρξη, προσφέροντας του μια οντολογική πραγματικότητα. Μ’ αυτόν τον τρόπο, ξεκαθάρισαν εννοιολογικά τα φιλοσοφικά κατηγορήματα δίνοντας προτεραιότητα στην έννοια του προσώπου και στην κοινωνία των σχέσεων της Αγίας Τριάδας.
Η νεοελληνική Ορθόδοξη θεολογία, στα πλαίσια μιας ανανεωτικής προσπάθειας και μιας νέας πρότασης με σκοπό να καταδειχθεί η διαφορά της από τη δυτική θεολογία, έθιξε εκ νέου το ζήτημα αυτό, προτάσσοντάς το ιδιαίτερα. Ο Ν. Νησιώτης πρώτος με τη διατριβή του «Υπαρξισμός και Χριστιανική Πίστις» το 1956, μετά από μια κατατοπιστική εισαγωγή στον υποκειμενισμό της νεώτερης φιλοσοφίας, κάνει εκτενή λόγο για τη φιλοσοφία του υπαρξισμού (Κίρκεγκαρτ, Γιάσπερς, Χάϊντεγγερ, Σάρτρ) και στη συνέχεια, συσχετίζει με τρόπο κριτικό τη Χριστιανική θεολογία με τα υπαρξιακή φιλοσοφία για να επισημάνει τη διαλεκτική θέση της Ορθοδοξίας έναντι αυτού. Η μελέτη αυτή αποτελεί ουσιαστικά την εισαγωγή του υπαρξισμού στον ελληνικό χώρο. Οι περσοναλιστικές απόψεις του Νησιώτη διατυπώνονται στη μελέτη του «Προλεγόμενα εις την θεολογικήν γνωσιολογίαν» το 1965. Σ’ αυτή τη μελέτη δοκιμάζεται η εφαρμογή του περσοναλισμού στη γνωσιολογία. Γνώση σημαίνει κοινωνία προσώπων και όχι σύμπτωση υποκειμένου αντικειμένου[2]. Η διπλή διάκριση της Ορθόδοξης θεολογίας ανάμεσα στη φύση-ουσία και την υπόσταση-πρόσωπο του Θεού, είναι οι προϋποθέσεις της γνώσης της κοινωνίας των προσώπων[3]. Ο περσοναλισμός της οντολογίας οδηγεί στη μετοχική γνωσιολογία, δηλαδή στην άποψη ότι η γνώση είναι μετοχή στις ενέργειες του Θεού και όχι στην ουσία Του. Η γνώση είναι σχέση, κοινωνία, αναφορά, μετοχή και συμμετοχή, όχι κατοχή του αντικειμένου από το υποκείμενο, κτήση και κατάκτηση[4].
Στη δεκαετία του 1960, επιχειρήθηκε μια προσέγγιση του ζητήματος και από τον Χ. Γιανναρά με μια μελέτη που είχε τον τίτλο: «Το οντολογικόν περιεχόμενον της θεολογικής έννοιας του προσώπου». Στη μελέτη αυτή αναπτύσσεται το ζήτημα της έννοιας του προσώπου σε σχέση με τον έρωτα. Αντλεί το υλικό του βιβλίου του κυρίως από τον Μάξιμο Ομολογητή [5]. Ο υπαρκτικός τρόπος του Θεού, αναφέρει ο Γιανναράς, είναι προσωπικός. Το κάθε πρόσωπο υπάρχει όχι για τον εαυτό του, αλλά υπάρχει προσφερόμενο στη κοινωνία της αγάπης με τα άλλα πρόσωπα . Έτσι αντίστοιχα συμβαίνει και στον κόσμο. Και αυτή η σχέση υπάρχει με μια δυναμική της αγάπης, με μια δυναμική του έρωτα[6].Η αρχή του έρωτα αποτελεί τη φύση του Θεού και άρα αποτελεί και δυνατότητα του ανθρώπου . Η καθολικότητα του προσώπου προσδιορίζεται από τον εκστατικό χαρακτήρα του. Το πρόσωπο διαφοροποιείται από τα άλλα όντα με μέτρο διαφοροποίησης την καθολικότητα . Αυτός είναι ο καθολικός τρόπος ύπαρξης του ανθρώπινου προσώπου. Κάθε ανθρώπινο πρόσωπο είναι η δυνατότητα της καθολικής φανέρωσης του τρόπου με τον οποίο υπάρχει η ανθρώπινη ύπαρξη και ταυτόχρονα, η προϋπόθεση της καθολικής σχέσης στα πλαίσια της οποίας τα όντα αληθεύουν, δηλαδή φαίνονται ως αυτό που είναι. Μέσα από την καθολικότητα του προσώπου, διαφαίνεται και προβάλλεται η ενότητα και η προτεραιότητα του προσώπου σε σχέση με την ουσία του όντος. Ο έρωτας είναι η δυναμική της έκστασης, που βρίσκει την ολοκλήρωσή της ως προσωπική αναφορά στην κατεξοχήν ετερότητα[7]. Η ερωτική φορά του προσώπου είναι μια πράξη φυσική, είναι η πρώτη ενέργεια με την οποία επιβεβαιώνεται η σχέση του προσώπου . Αυτή η σχέση υπάρχει και στον άντρα και στη γυναίκα και η αγαπητική διάθεση των δύο, τους ενώνει σ’ ένα . Ο καθένας βγαίνει από την ατομική του επιβίωση και αρχίζει να ζει για χάρη του άλλου, από αγάπη για τον άλλο . Τότε ανοίγει ο δρόμος για την ανταπόκριση του ανθρώπου στην κλήση του Θεού και έτσι γίνεται ο έρωτας οδός και χάρισμα ζωής . Είναι η εκούσια νέκρωση της φυσικής ατομικότητας προκειμένου να πραγματοποιηθεί η ζωή μόνο ως αγάπη και αυτοπροσφορά[8].
[1] Βλ. σχετ. Δ. Τσελεγγίδη, «Δυτική θεολογία και πνευματικότητα», Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 10.
[2] Ν . Νησιώτη, «Προλεγόμενα εις την θεολογικήν γνωσιολογίαν», Αθήνα 1965, σελ . 27.
[3] Ο . π . σελ . 39.
[4] Ο . π . σελ . 52.
[5] Βλ. Μάξιμου Ομολογητή, «Σχόλια περί θείων ονομάτων», P. G.,τομ. 4, 268CD-269A, 269A, 268C, 269CD, του ίδιου , «Κεφάλαια θεολογικά V», P.G. τομ. 90, 1385 Β.
[6] Χ. Γιανναρά , «Το Οντολογικόν περιεχόμενον της θεολογικής έννοιας του προσώπου», Αθήνα 1970, σελ. 21.
[7] Ο . π., σελ . 37.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου