ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Εισήγηση που πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή 7  Ιουνίου 2013,στο  «Παύλειο» Πολιτιστικό Κέντρο Βέροιας στην Επιστημονική Ημερίδα εκπαιδευτικών Α/θμιας και Β/θμιας Εκπ/σης-ΠΕ01 με θέμα:«Το μάθημα των θρησκευτικών στο δημόσιοσχολείο:ταυτότητα, περιεχόμενο και προοπτικές» .Περισσότερα για την ημερίδα:http://e-theologia.blogspot.gr/2013/06/blog-post_9.html 

Παναγιώτη Ο. Ταμβάκη

Δρ Θεολογίας

Σχολικού Συμβούλου Π.Ε.

1. Θα ήθελα κατ’ αρχάς να μου επιτρέψετε να ευχαριστήσω τους διοργανωτές και προ πάντων τη αγαπητή μου συνάδελφο κ. Μαρία Συργιάννη για την τιμητική πρόσκληση στην Ημερίδα σας.

…

Θα αναφερθώ στις ιδιαιτερότητες του μαθήματος στην Π.Ε. όπως περίπου αναφέρονται στον Οδηγό του Εκπαιδευτικού, που συνοδεύει το ΠΣ, με τον τίτλο Διδάσκοντας Θρησκευτικά στο Δημοτικό Σχολείο.

Πριν από αυτό όμως θα ήθελα να πω κάτι πιο γενικό που έχει σχέση με τον χαρακτήρα του μαθήματος σε σχέση με την υποχρεωτικότητά του.

2. Οι υπό συζήτηση χαρακτήρες του μαθήματος είναι τρεις: ο κατηχητικός, ο ομολογιακός και ένας τρίτος που δεν είναι τα προηγούμενα και προσωπικά δεν διστάζω υπό προϋποθέσεις να τον πω θρησκειολογικό αλλά μια πιο αποδεκτή λύση θα ήταν να τον πούμε θεολογικό.

3. Ενώπιον ενός ΠΣ πρέπει, κατά τη γνώμη μου κατ’ αρχήν να απαντήσουμε στο ερώτημα αν θέλουμε μάθημα υποχρεωτικό όπως όλα τα άλλα ή αν δεχόμαστε τις απαλλαγές ή άλλες λύσεις.

Εμείς είπαμε ότι θέλουμε ένα μάθημα υποχρεωτικό για όλα τα παιδιά μαζί, άσχετα αν τελικά το καταφέραμε. Γιατί αυτό;

Μάθημα κατηχητικό ή και ομολογιακό δεν μπορεί να είναι υποχρεωτικό στα πλαίσια της ευρωπαϊκής ένωσης. Αν βγούμε από την ΕΕ το ξανασυζητάμε.

Αν το κράτος επέλεγε το ομολογιακό θα πρέπει να ξέρουμε ότι η μόνη νόμιμη δυνατότητα θα ήταν το μάθημα να διαφοροποιεί τα παιδιά κατά ομολογία και να υποχρεούται το κράτος να παρέχει ισότιμα σε κάθε παιδί θρησκευτική αγωγή κατά ομολογία. Πράγματα που δεν γίνονται, υπάρχουν πολλές δυσκολίες για κάτι τέτοιο, νομικές κυρίως, αλλά μήπως και θέλουμε κάτι τέτοιο από θεολογική άποψη;

Η ίδια η Εκκλησία δεν θα πρέπει (αν είναι συνεπής κατά τη γνώμη μου με την παράδοσή της) να θέλει να υποχρεώνει οποιονδήποτε σε κατηχητικό μάθημα ούτε καν ομολογιακό, ούτε καν τα μέλη της.

Μα και να ήταν όλα αυτά δυνατά, πάλι εμείς θα θέλαμε στο δημόσιο σχολείο ένα μάθημα που να μη ξεχωρίζει τα παιδιά κατά τη θρησκεία τους. Είναι επιλογή μας να θέλουμε να μάθουμε στα παιδιά ότι οι θρησκείες μπορούν και πρέπει να ενώνουν τους ανθρώπους μάλλον, παρά να τους χωρίζουν.

4. Και κάτι ακόμη: Πολλοί κατηγορούν ένα τέτοιο μάθημα σαν ουδέτερο από παιδαγωγικής και διδακτικής πλευράς άρα αναποτελεσματικό αφού δεν θα έχει τάχα βιωματικό χαρακτήρα. Όμως τίποτα δεν αποκλείει τον βιωματικό χαρακτήρα του μαθήματος. Σε όλα τα μαθήματα, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που τα λέμε θετικών επιστημών ή τα μαθηματικά ακόμη, η βιωματική  προσέγγιση όχι μόνο δεν αποκλείεται αλλά επιβάλλεται από γενικές διδακτικές αρχές ενός σύγχρονου σχολείου. Οποιοσδήποτε κι αν είναι ο χαρακτήρας του μαθήματος μπορεί και πρέπει να προσεγγίζεται βιωματικά. Εκτός αν ορισμένοι ως βιωματικότητα εννοούν να επιβάλλουν στο παιδί με το στανιό την πίστη ή τη συμμετοχή στα μυστήρια κτλ. Αυτό όντως δεν μπορεί να γίνει γιατί αποτελεί από μόνο του αντίφαση. Πίστη και συμμετοχή στα μυστήρια όχι μόνο δεν επιβάλλονται αλλά αντιθέτως κάθε τέτοια προσπάθεια έχει αντίθετα αποτελέσματα.

5. Έρχομαι τώρα στις ιδιαιτερότητες του μαθήματος στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση που επικεντρώνονται κυρίως στον δάσκαλο και τη δασκάλα που διδάσκουν θρησκευτικά. Τι γνώσεις και τι δεξιότητες πρέπει να έχει ένας δάσκαλος ή μια δασκάλα για τα θρησκευτικά; Σε τι διαφέρει από τον θεολόγο καθηγητή του γυμνασίου; Ας αρχίσουμε από αυτό.

6. Στις θεολογικές σχολές ο μελλοντικός θεολόγος καθηγητής μετά από τέσσερα χρόνια σπουδών έχει συνήθως μάθει αρκετά για τη σημαντικότητα του θρησκευτικού φαινομένου και των θρησκειών στην ιστορία της ανθρωπότητας και ακόμη και αν είχε άλλη άποψη στην αρχή τελικά έχει, συνήθως, αποδεχτεί τη σημαντικότητα και του θρησκευτικού μαθήματος και της θέσης του στο ωρολόγιο πρόγραμμα. Ακόμη και για λόγους «ιδιοτελείς», δηλαδή επαγγελματικής αποκατάστασης.

7. Από την άλλη στις παιδαγωγικές σχολές, ο υποψήφιος δάσκαλος-και διδάσκων θρησκευτικά διδάχτηκε από ελάχιστα μέχρι καθόλου σχετικά με το αντικείμενο που καλείται να διδάξει. Για να μην πω ότι σε κάποιες περιπτώσεις διδάχτηκε άρνηση ή υπονόμευση του μαθήματος είτε εκ δεξιών είτε εξ αριστερών. Προσέρχεται να διδάξει θρησκευτικά με ό, τι έχει ακούσει στο σχολείο, και μερικές φορές θα λέγαμε καλύτερα να μην είχε ακούσει τίποτα, και ας με συγχωρέσουν οι συνάδελφοι της δευτεροβάθμιας. Έτσι η φύση του μαθήματος ως σημείου αντιλεγόμενου στη δημοτική εκπαίδευση εμφανίζεται πιο έντονα απ’ ό,τι στο γυμνάσιο. Αυτό διότι όπως είπαμε έχουμε στο δημοτικό μια ευρύτερη γκάμα προσωπικών θεωριών των δασκάλων σχετικά με το μάθημα. Πιθανόν και ελπίζω όχι πολύ συχνά, από τη μια άκρη, τον θρησκευτικό φανατισμό, μέχρι την άλλη, τον αντιθρησκευτικό φανατισμό. Δάσκαλοι που δηλώνουν θρησκευόμενοι και δάσκαλοι άθρησκοι. Δάσκαλοι που προβληματίζονται, άθεοι, αγνωστικιστές ή αδιάφοροι.

8. Πρώτη λοιπόν γνώση του δασκάλου και της δασκάλας πρέπει να είναι η επίγνωση για τη σημαντικότητα του μαθήματος. Η θρησκεία, το θρησκευτικό φαινόμενο είναι το πρώτο πολιτισμικό φαινόμενο στην ιστορία. Ο πολιτισμός του ανθρώπου αρχίζει με μια θρησκευτική πράξη: την ταφή των νεκρών. Σχεδόν ό, τι έχει απομείνει από την αρχαιότητα σχετίζεται με τάφους και ταφικά έθιμα. Που σημαίνει: πρώτο και κύριο ερώτημα του πολιτισμού: η ζωή μετά τον θάνατο. Γι’ αυτό και η θρησκεία είναι κατ’ εξοχήν φαινόμενο των άκρων: μπορεί να φέρει τον άνθρωπο σε επίπεδο χειρότερο του κτήνους αλλά μπορεί και να τον ανυψώσει σε θεό. Το μάθημα λοιπόν είναι πρωταρχικής σημασίας γιατί συζητά ακριβώς ζητήματα ζωής και θανάτου, ζητήματα για το νόημα της ζωής και της καθημερινότητάς μας σε αναφορά με Θεό που νοείται ως αρχή και τέλος δηλαδή σκοπός του κόσμου και της ζωής. Άρα ο δάσκαλος και η δασκάλα οφείλουν να σταθούν πάνω από την προσωπική τους θεωρία στα καίρια αυτά ζητήματα και να καθοδηγήσουν τα παιδιά στη κατανόηση των ζητημάτων αυτών και στην αναζήτηση εξήγησης και ερμηνείας καθώς και σε προτάσεις απαντήσεων. Χρειαζόμαστε λοιπόν οι δάσκαλοι σοβαρή και στιβαρή θεολογική παιδεία, που δυστυχώς δεν την παρέχουν τα παιδαγωγικά τμήματα, ούτε εμείς οι σύμβουλοι με τις απαραίτητες επιμορφώσεις. Αλλά ούτε οι Θεολογικές Σχολές ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για το ζήτημα.

9. Η υποτίμηση του θρησκευτικού φαινομένου έχει σοβαρότατες συνέπειες στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού ακόμη και στην ψυχική του υγεία. Αυτή την ώρα κάπου αλλού γίνεται μια επιμορφωτική ημερίδα με θέμα μεταξύ των άλλων και τη διαχείριση του πένθους στο σχολείο, την αντιμετώπιση της απώλειας ενός προσφιλούς στο παιδί προσώπου, παππού, γονιού κτλ. Είμαι σε θέση να γνωρίζω ότι απουσιάζει εντελώς από αυτή την ψυχολογίστικη και δήθεν επιστημονική αντιμετώπιση η ελπίδα, δεν λέω η βεβαιότητα, αλλά η ελπίδα για μια ζωή που νικάει τον θάνατο. Πώς αυτά τα παιδιά να μη ρέπουν ήδη από την ηλικία αυτή στην κατάθλιψη;

10. Άλλη γνώση που πρέπει να έχουμε ως δάσκαλοι είναι η κοινωνική και η πολιτική διάσταση της θρησκείας. Πάλι ανάμεσα σε δυο άκρα μπορούν οι θρησκείες να συμβάλουν στην ειρηνική συμβίωση των λαών και τη δημιουργική συνεργασία εθνο-θρησκευτικών κοινοτήτων αλλά και αλλόθρησκων μεταναστών μέσα σε μια σημερινή κοινωνία. Πώς, χωρίς θρησκευτική παιδεία, να αντιμετωπίσει η δυτική μας κοινωνία τον ισλαμισμό π.χ. όταν αυτός στη φανατική του εκδοχή αντιδρά με ωμή βία, όπως στη Σουηδία πρόσφατα ή τη Δανία με τα σκίτσα του Μωάμεθ παλιότερα ή στους δίδυμους πύργους και σε μύριες όσες καθημερινές περιπτώσεις;

Μένω στις δυο αυτές διαστάσεις της θρησκείας, τη μεταφυσική και την κοινωνική.  

11. Θα επιμείνω λίγο στο πολύ σημαντικό θέμα της αποστασιοποίησης των δασκάλων από την προσωπική τους θεωρία.

Στο πλαίσιο του νέου ΜτΘ πρέπει να διευκρινιστεί ότι ο δάσκαλος και η δασκάλα στα σχολεία της σύγχρονης πολυπολιτισμικής κοινωνίας είναι σημαντικό κατά την εκπαιδευτική διαδικασία να αποστασιοποιούνται κατά το δυνατόν από τη θρησκεία στην οποία ενδεχομένως ανήκουν είτε πατροπαράδοτα είτε από επιλογή. Με τιμιότητα και υπευθυνότητα απέναντι στην κοινωνία, που τους έχει εμπιστευτεί αυτόν τον ρόλο, να διδάξουν ό,τι τους ανατίθεται από την Πολιτεία. Όπως είπε  ο Αριστοτέλης: φίλος ο Πλάτων, φιλτάτη η αλήθεια. Υπό αυτή την έννοια δεν υφίσταται καμιά ιδιαίτερη, θρησκευτικού χαρακτήρα προϋπόθεση για να διδάξει ένας δάσκαλος ή μια δασκάλα το ΜτΘ. Μάλλον ως απευκταίες θα πρέπει να  θεωρούνται τέτοιες προδιαθέσεις. Ένας άθρησκος ή αγνωστικιστής ή αδιάφορος μπορεί να διδάξει με επιτυχία το ΜτΘ όπως και ένας θρησκευόμενος. Αντίθετα ένας ζηλωτής θρησκευόμενος έχει μάλλον εξασφαλισμένη την αποτυχία, όπως τραγικά έχει αποδείξει το εγγύς παρελθόν του μαθήματος. Γενικά τόσο ο θρησκευτικός όσο και ο αντιθρησκευτικός φανατισμός ενός δασκάλου ή μιας δασκάλας βλάπτουν εξ ίσου τη θρησκευτική (και όχι μόνο) παιδεία και μόρφωση των παιδιών, τα οποία, ανεξάρτητα από το αν θελήσουν να ακολουθήσουν την πατροπαράδοτη θρησκεία τους ή όχι, χρειάζονται  τον θρησκευτικό γραμματισμό σήμερα περισσότερο, ίσως, παρά ποτέ.

12. Συναφές είναι και το ζήτημα που είχε εγερθεί αλλά τώρα δεν συζητείται πλέον, να διοριστούν θεολόγοι στο Δημοτικό, για να θεραπευθούν τα τρωτά που αναφέραμε. Εμείς λέμε όχι, δεν θέλουμε τέτοια διάκριση. Θέλουμε όπως είπαμε δασκάλους με την καλώς εννοούμενη επαγγελματική συνείδηση, με συνείδηση του καθήκοντός τους απέναντι στην παράδοση του τόπου αλλά και στο άνοιγμά της στον ευρύτερο κόσμο καθώς και με συναίσθηση ευθύνης απέναντι στα παιδιά και την ολόπλευρη προσωπική τους ανάπτυξη.

13. Θα σας παρακαλούσα, λοιπόν, να δείτε, με τη συνεργασία των Συμβούλων σας, πώς μπορεί να αξιοποιηθεί το νέο ΠΣ ανεξάρτητα αν εφαρμοστεί από το νέο σχολικό έτος ή όχι. Εκεί θα βρείτε πολλά στοιχεία να εμπλουτίσετε το μάθημά σας και θα  είναι μια εξαιρετική εμπειρία να κατασκευάσουν τα παιδιά με την καθοδήγησή σας ένα δίωρο, έστω, μάθημα στα θρησκευτικά με βάση τις τέσσερις στήλες του ΠΣ. Ιδιαίτερα ο Οδηγός του Εκπαιδευτικού θα σας είναι εξαιρετικά χρήσιμος στη διδακτική σας πράξη. Ιδίως το κεφάλαιο 5 για τις διδακτικές προσεγγίσεις όπου παρουσιάζονται αναλυτικά οι πιο σύγχρονες στρατηγικές διδασκαλίας θα σας είναι πολύτιμο εργαλείο όχι μόνο για τα θρησκευτικά, αλλά για όλα τα μαθήματα.

14. Θα κλείσω με μια έκκληση προς τους συναδέλφους της πρωτοβάθμιας να διδάσκουν θρησκευτικά σε ολόκληρη την προβλεπόμενη ώρα και όχι αφού καταναλώσουμε τη μισή με τα μαθηματικά της προηγούμενης γιατί δεν προλάβαμε. Και να αναδείξουν έτσι τη σημαντικότητα του μαθήματος που πρέπει ενωμένοι όλοι όσοι έχουμε επίγνωση αυτής της σημαντικότητας ιδιαίτερα σε καιρούς χαλεπούς να παλέψουμε όχι απλά να μείνει το μάθημα στο πρόγραμμα αλλά και να αναδειχθεί η σημαντική του λειτουργία στη μόρφωση και την παιδεία των παιδιών μας.

Σας ευχαριστώ …