Υπάρχει κάτι στην ανθρώπινη δημιουργικότητα, που δύσκολα θα μπορούσαμε να το αποδώσουμε στη λογική, αφού στην πραγματικότητα αυτό βρίσκεται στον αντίποδα της. Ο άνθρωπος και μόνον ο άνθρωπος, δημιουργώντας τον κόσμο του μπορεί να πάει, πολύ συχνά, αντίθετα στην έμφυτη λογική της φύσεως, του κόσμου πού του δόθηκε. Μπορεί ακόμα και να τον καταστρέψει αυτό τον κόσμο. Και αυτό συμβαίνει, γιατί ο άνθρωπος φαίνεται να προκαλείται από ό,τιδήποτε είναι σ' αυτόν «δεδομένο». Επιθυμώντας να δημιουργήσει το δικό του κόσμο ή απλά να επιβάλει τη θέληση του, ενοχλείται από τον ήδη υπάρχοντα κόσμο. Όλοι οι μεγάλοι καλλιτέχνες το έχουν βιώσει αυτό. Ο Michelangelo συνήθιζε να αναφωνεί : «πότε θα τελειώσω μ' αυτό το μάρμαρο, ώστε να μπορέσω ν’ αρχίσω τη δική μου δουλειά;». Και ο Picasso εμφανίζεται να λέει παρόμοια πράγματα για τις μορφές, τα σχήματα καί τα χρώματα. Ο δημιουργός του κόσμου, εξ άλλου, στον Πλατωνικό Τίμαιο, κατά το πρότυπο του καλλιτέχνη, υποφέρει γιατί πρέπει να δημιουργήσει με προϋπάρχουσα ύλη και χώρο, πού του επιβάλλουν τους ορούς τους.
Κανένας δημιουργός δεν είναι ικανοποιημένος με ο,τι του δόθηκε. Αν υποταχθεί σ' αυτό αισθάνεται δυσφορία και ενόχληση, όπως συμβαίνει με όλους τους δημιουργικούς καλλιτέχνες όλων των εποχών. Αν δεν υποταχθεί σ’ αυτό, θα πρέπει να το καταστρέψει και να δημιουργήσει εκ του μηδενός. Αλλά επειδή η δημιουργία εκ του μηδενός είναι προνόμιο μόνο του ακτίστου Δημιουργού, όλες οι προσπάθειες του ανθρώπου να δημιουργήσει το δικό του κόσμο, είτε στην τέχνη, είτε στην ιστορία, είτε σε οποία άλλη περιοχή του πολιτισμού, τον οδηγούν στην απογοήτευση και το αδιέξοδο. Βέβαια, υπήρξαν στην ιστορία μορφές ανθρώπινης «δημιουργικότητας», πού ήταν αντίγραφο του ίδιου του κόσμου. Όμως κάτι τέτοια πολύ δύσκολα θα τα ονόμαζε κανείς τέχνη. Ο άνθρωπος μοιάζει με τα ζώα σε ό,τιδήποτε συνεπάγεται υποταγή σ’ αυτό πού του δόθηκε. Ό,τιδήποτε είναι ελεύθερο από μια τέτοια υποταγή αποτελεί σημάδι της παρουσίας του ανθρώπου. Αυτό μπορεί να οδηγήσει πολύ μακριά, μέχρι την καταστροφή από τον άνθρωπο αυτού που του δόθηκε. Σ' αυτό το σημείο το ανθρώπινο φαινόμενο προβάλλει ακόμα πιο καθαρά. Γιατί κανένα ζώο δεν θα μπορούσε να εναντιωθεί στην έμφυτη λογικότητα της φύσεως του. Ο άνθρωπος μπορεί να το κάνει αυτό, και κάνοντας το δείχνει ότι το ιδιάζον χαρακτηριστικό του δεν είναι ή λογικότητα, αλλά κάτι άλλο: είναι η ελευθερία. Τί είναι ελευθερία;
Συνήθως χρησιμοποιούμε αυτή τη λέξη, για να δηλώσουμε την ικανότητα επιλογής ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες δυνατότητες. Είμαστε ελεύθεροι να έρθουμε ή όχι σ' αυτή τη διάλεξη· είμαστε ελεύθεροι να ψηφίσουμε αυτό ή το άλλο κόμμα, κ.λπ. Άλλα αυτή είναι σχετική καί όχι απόλυτη ελευθερία. Περιορίζεται από τις δυνατότητες πού μας δόθηκαν. Καί ακριβώς αυτό το δεδομένο (αυτό πού μας δόθηκε) αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση για την ελευθερία. Γιατί να επιλέγω ανάμεσα σε ό,τι μου δόθηκε, καί να μην είμαι ελεύθερος να δημιουργήσω τις δικές μου δυνατότητες; Μπορείτε να δείτε πώς το ερώτημα της ελευθερίας καί το ερώτημα της δημιουργίας εκ του μηδενός, είναι αλληλένδετα: αν κάποιος δημιουργεί με υλικό πού του δόθηκε, είναι δεσμευμένος από το υλικό αυτό αν όμως δημιουργεί εκ του μηδενός, τότε είναι ελεύθερος με την απόλυτη έννοια του ορού.
Είδαμε στην προηγούμενη διάλεξη μας ότι η Εκκλησία επέμεινε στην ιδέα ότι ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο από το απόλυτο μηδέν. Μπορούμε να δεχτούμε αυτό πλήρως μόνο αν θελήσουμε να συνδέσουμε την πίστη μας για το Θεό με την απόλυτη έννοια της ελευθερίας: το να είναι κανείς Θεός σημαίνει ότι είναι απόλυτα ελεύθερος, με την έννοια ότι δεν υπόκειται ούτε εξαρτάται από καμιά κατάσταση ή πραγματικότητα, πού Του έχει δοθεί. Γιατί, αν κάτι, ακόμα καί με τη μορφή της δυνατότητας, δόθηκε σ' Αυτόν, αυτό θα σήμαινε ότι κάποιος άλλος ή κάτι άλλο υπάρχει πέρα από Αυτόν, πράγμα πού θα απέκλειε κάθε απόλυτα μονοθεϊστική έννοια περί Θεού, όπως αυτή πού διακηρύσσεται στην Αγία Γραφή.
Αλλά τί συμβαίνει με τον άνθρωπο; Ό άνθρωπος είναι εξ ορισμού κτίσμα. Αυτό σημαίνει ότι ο κόσμος του δόθηκε. Το γεγονός ότι στη βιβλική διήγηση της δημιουργίας ό άνθρωπος εμφανίζεται στο τέλος της δημιουργίας, κάνει τον άνθρωπο διπλά περιορισμένο: του δόθηκε όχι μόνον ό κόσμος, αλλά και ο Δημιουργός Θεός. Μπορεί να διαλέξει ό,τι του αρέσει, αλλά δεν μπορεί να αγνοήσει το γεγονός του «δεδομένου». Επομένως, είναι δυνατόν να πούμε ότι ο άνθρωπος είναι ελεύθερος με την απόλυτη έννοια;
Iωάννου Ζηζιούλα
(Επισκόπου Περγάμου)
«Η Κτίση ως Ευχαριστία»
Εκδ. Ακρίτας.
Σελ. 100-103
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου