Θεός και άνθρωπος σύμφωνα με το Βαρθολομαίο Α' / του Φρανσουά-Ξαβιέ Μεγκρ

Dieu et l' homme selon Bartholomeos Ier © La Croix Βαρθολομαίος Α'. À la rencontre du mystère. Éditions du Cerf, σελ. 317 Πρόκειται για ένα έργο φωτεινό, συναρπαστικό. Όχι μόνο διότι προέρχεται από μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες του ανατολικού χριστιανισμού, το Βαρθολομαίο Α', αλλά και διότι συνθέτει με εντυπωσιακή οξύτητα τις πεποιθήσεις του επιτίμου προκαθημένου της ορθοδοξίας. Μέσα σε μια εικοσαετία, ο οικουμενικός πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως κατόρθωσε να αρθεί υπεράνω των δυσκολιών που αντιμετωπίζει η εκκλησία του και να αναδειχθεί σε μια από τις σημαντικότερες ηθικές αυθεντίες, που χαίρουν αναγνώρισης σε ολόκληρο τον κόσμο. Ιστορικό παράδοξο: η εκκλησία της οποίας ηγείται δεν έχει πάνω από 2,000 πιστούς στην Τουρκία, τη φυσική της έδρα, και άλλα 3.5 εκατομμύρια σε όλο τον κόσμο. Αλλά αυτό ουδέποτε εμπόδισε τον Βαρθολομαίο Α' να αναδειχθεί σε έναν από τους επιδιαιτητές εντός της ορθοδοξίας. Ο άλλοτε μαθητευόμενος στο γαλλικό σεμινάριο της Ρώμης, στα τέλη της δεκαετίας του '60, επιβάλλει την παρουσία του επίσης ως ένας από τους πρωταγωνιστές της προσέγγισης με τη ρωμαιοκαθολική εκκλησία. «Έχοντας μεγαλώσει σε ένα κλίμα ανοίγματος και διαλόγου, ιδίως επί πατριάρχου Αθηναγόρα, έμαθα από την πιο τρυφερή παιδική μου ηλικία να αναπνέω των αέρα της οικουμένης, να αναγνωρίζω την έκταση του θεολογικού λόγου, και να εναγκαλίζομαι τον κόσμο της εκκλησιαστικής συνδιαλλαγής», λέει ο πατριάρχης. Παραδέχεται πως αισθάνεται «οφειλέτης» στους μεγάλους ρωμαιοκαθολικούς θεολόγους, σαν τον Ζαν Ντανιελού (Jean Daniélou), Ανρί Ντε Λιμπάκ (Henri de Lubac) ή Ιβ Κονγκάρ (Yves Congar), αλλά λυπάται που το αντίστροφο δε συμβαίνει πάντα και πως η δυτική εκκλησία αγνοεί υπερβολικά συχνά τον «κρυμμένο θησαυρό» της ορθοδοξίας. Με απόλυτη γαλήνη, αυτός ο εξαιρετικός παιδαγωγός, που είναι γνωστός για την ευρύτητά του, επιχειρεί στο έργο του αυτό να αναδείξει τη βυζαντινή κληρονομιά, που σε καμία περίπτωση δεν είναι «ένα παράξενο λείψανο ενός εξωτικού παρελθόντος». Σύμφωνα με το Βαρθολομαίο, η δύναμη της ορθοδοξίας έγκειται στο ότι «είναι μια εκκλησία που ταυτόχρονα ριζώνει βαθιά στο παρελθόν και προσβλέπει στο μέλλον», ο φύλακας μιας «ζώσας παραδόσεως», αδιάλειπτης από τους αποστολικούς καιρούς αλλά και ικανής να απαντάει στις σύγχρονες προκλήσεις. Οι χριστιανικές αρετές της σιωπής, της νηστείας και της προσευχής μόνο απαρχαιωμένες δεν είναι: «είναι θεμελιώδεις σε μια αντίληψη που παραμένει αδιάφορη στη σπατάλη, την αέναη προώθηση της ανυπομονησίας και τη νομιμοποίηση κάθε ατομικής επιθυμίας ακόμα και εις βάρος των αναγκών των συνανθρώπων μας».  Χάρη στην ευθυκρισία και την ευφυΐα με την οποία συνδέει την οικολογική, την οικονομική και την ηθική κρίση, το έργο αυτό παραπέμπει κάποτε στην εγκύκλιο «ελεημοσύνη εν αληθεία» (Caritas in veritate) του Βενέδικτου ΙΣΤ', που εκδόθηκε το 2009. Οι συμπτώσεις ανάμεσα στα δύο κείμενα είναι προφανείς. Σαν τον πάπα, ο Βαρθολομαίος Α' επιθυμεί, ούτε λίγο, ούτε πολύ«μια νέα, θεώρηση του κόσμου» που στο κέντρο της έχει το Χριστό. Η τρέχουσα κρίση δεν είναι πρωτίστως οικονομική, ούτε οικολογική. Αφορά το «πώς αντιμετωπίζουμε ή φανταζόμαστε τον κόσμο... Μεταχειριζόμαστε τον πλανήτη μας με απάνθρωπο και βλάσφημο τρόπο ακριβώς διότι δεν τον θεωρούμε δώρο εκ των άνω». Η πίστη και η δράση εγγράφονται κατά τη γνώμη του στην ενότητα της ζωής που ενθαρρύνει η εκκλησία. Όταν οι ορθόδοξοι αναφέρονται στην ουράνια βασιλεία «εκφράζουν την ελπίδα τους, όχι να διαφύγουν από την πραγματικότητα, αλλά να συνδυάσουν την πίστη τους με το μετασχηματισμό αυτού του κόσμου».  Ο François-Xavier Maigre είναι δημοσιογράφος και μουσικοσυνθέτης http://www.ppol.gr/cm/index.php?Datain=7272&LID=1