Δημήτρης Μπαλτάς: "Χριστιανισμός καί πολιτική" του Ανδρέα Αργυρόπουλου στο περ. ΣΥΝΑΞΗ

 

Ἀνδρ. Ἀργυρόπουλος, Χριστιανισμός καί πολιτική, Ἐκδόσεις Ἁρμός, Ἀθήνα 2023, σελ. 196. (Περιοδικό ΣΥΝΑΞΗ,τ.169 ,Ιανουάριος -Μάρτιος 2024)>

 

Τό νέο βιβλίο τοῦ Ἀνδρέα Ἀργυρόπουλου ἀφορᾶ, κατά τό Α΄ μέρος, στήν σχέση χριστιανισμοῦ καί πολιτικῆς καί συγκεκριμένα τήν ἱστορική παρουσία στήν χώρα μας τῆς χριστιανικῆς πολιτικῆς παρέμβασης ἀλλά θά ἔλεγα καί στήν διαρκῆ ἀναγκαιότητα αὐτοῦ τοῦ ἐγχειρήματος. Παράλληλα, στό Β΄ μέρος τοῦ βιβλίου καταγράφονται καί συζητοῦνται παραδείγματα κριτικῆς τῶν λαθῶν τοῦ ἱστορικοῦ χριστιανισμοῦ ἐκ μέρους τῆς ἀριστερῆς ὑπό διάφορες μορφές ἰδεολογίας. Σέ ἄλλες ἐποχές ὑπῆρξε ἀνεδαφική ἡ ἐμμονική ἀντιθρησκευτικότητα πού ἐκφράστηκε μέ ποικίλους τρόπους λ.χ. ἐπί τῆς σοβιετικῆς Ρωσίας.

Ὁ συγγραφέας ὑποστηρίζει ὅτι ὁ συγκροτηθείς τό 1953 «χῶρος τῆς Χριστιανικῆς Δημοκρατίας ὑπῆρξε ὁ πρόδρομος τῆς Πολιτικῆς Θεολογίας πού ἐμφανίστηκε ἀργότερα στήν Εὐρώπη» (σ. 18). Οἱ δεκαετίες πού ἀκολούθησαν, ἐπιβεβαίωσαν ὅτι αὐτός ὁ χῶρος «κατόρθωσε νά συσπειρώσει τό σύνολο αὐτῶν πού εὐαισθητοποιοῦνταν γιά μία χριστιανοσοσιαλιστική πολιτική» (σ. 19). Μεταξύ τῶν ὑπέρμαχων ἑνός κινήματος τό ὁποῖο κρατοῦσε ἀποστάσεις τόσο ἀπό τόν κομμουνισμό ὅσο καί ἀπό τόν καπιταλισμό, καταγράφεται ὁ Σάμου Εἰρηναῖος ὁ ὁποῖος εὐχόταν τότε χαρακτηριστικά «νά αὐξηθεῖ ἡ χριστιανική σοσιαλιστική παράταξη ἐντός τῆς χώρας» (σ. 24). Μία ἀντίστοιχη περίπτωση πού θά σημειώσω ἐδῶ, ἀποτελεῖ ὁ Ρῶσος οἰκονομολόγος καί θεολόγος Σέργιος Μπουλγκάκωφ, ὁ ὁποῖος εἶχε ἐκλεγεῖ, πρίν ἀπό τήν ἐπανάσταση τοῦ 1917, βουλευτής μέ τήν ἀνεξάρτητη «Χριστιανοσοσιαλιστική Κίνηση». Μάλιστα ὁ ἴδιος εἶχε δημοσιεύσει τότε μελετήματα γιά το περιεχόμενο τοῦ χριστιανοσοσιαλισμοῦ, τά ὁποῖα πολύ ἀργότερα μετεφράστηκαν στα γερμανικά (S. Bulgakov, Sozialismus in Christentum?, Göttingen 1977). Ἀσφαλῶς στήν συζήτηση γιά τήν σημασία τοῦ χριστιανοσοσιαλισμοῦ εἶχε μετάσχει καί ὁ Νικολάι Μπερντιάγιεφ, ἐπισημαίνοντας, μεταξύ ἄλλων, ὅτι «ἀπό κοινωνική ἄποψη μόνο ἕνας προσωποκρατικός σοσιαλισμός πού συνδυάζει τήν κοινότητα καί τό πρόσωπο, μπορεῖ νά ἀνταποκριθεῖ στό Χριστιανισμό» (Ν. Berdyaev, Τό πεπρωμένο τοῦ ἀνθρώπου στόν σύγχρονο κόσμο, μετ. Ε.Β. Γιούλτση, Θεσσαλονίκη 1980, σ. 142). 

Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, στο βιβλίο πού παρουσιάζω ἐδῶ, ὁ Ἀ. Ἀργυρόπουλος καταγράφει καί συζητεῖ τίς ἐνστάσεις ὡς πρός τό ἐγχείρημα μιᾶς χριστιανικῆς παρέμβασης στά πολιτικά πράγματα, ἀντιρρήσεις κακοπροαίρετες καί κατά κανόνα ἀτεκμηρίωτες (ἀναλυτικά, σσ. 43-46). Ἀσφαλῶς θά συμφωνήσει κανείς μέ τήν ἄποψη τοῦ συγγραφέα ὅτι «ὁ πιστός δέν ἔχει δικαίωμα νά ἀδιαφορεῖ γιά ὅσα συμβαίνουν, οὔτε νά βολεύεται σέ μία οὐδετερότητα. Συμπάσχει μέ τούς ἀδύναμους καί τούς κυνηγημένους, διαμαρτύρεται, μάχεται μέ ὁποιοδήποτε κόστος» (σ. 47). Εἶναι βέβαιο ὅτι, σέ διαφορετική περίπτωση, οἰκοδομεῖται ἡ εἰκόνα ἑνός χριστιανοῦ ἀπομονωμένου ἀπό τόν δημόσιο χῶρο, ἀπαθοῦς μπροστά σέ κρίσιμα πολιτικά καί κοινωνικά ζητήματα, καί  ταυτόχρονα περιέργως ἠθικολόγου. Ἀλλά ἡ ἁμαρτία δεν εἶναι μόνον μία ἠθική ἀστοχία, εἶναι ἐπίσης ἡ διαφθορά κοινωνικῶν θεσμῶν καί δομῶν.

Στό πλαίσιο αὐτό, ἡ ἐκμετάλλευση ἀνθρώπου ἀπό ἄνθρωπο, καί συγκεκριμένα τοῦ ἀδύναμου ἀπό τον ἰσχυρό, τοῦ ἀδικημένου ἀπό τόν ἀδικοῦντα δέν εἶναι μόνον ζήτημα πολιτικό-κοινωνικό ἀλλά καί κατεξοχήν ἠθικό, ἐνώπιον τοῦ ὁποίου ὁ χριστιανός «ὀφείλει νά ἀντιδρᾶ μέ κάθε τρόπο» (σ. 63). Διευκρινίζει ὁ συγγραφέας, ἀπαντώντας σέ σχετική ἔνσταση ἐκείνων πού ἀντιμάχονται τήν χριστιανική πολιτική παρέμβαση, ὅτι «ἡ πολιτική δέν εἶναι ἀνήθικη. Ὁ τρόπος βέβαια πού μπορεῖ νά ἀσχολεῖσαι μαζί της μπορεῖ νά είναι ἀνήθικος» (σ. 69). Νομίζω ὅτι οἱ χριστιανοί πού εἶναι ἀντίθετοι σέ μία τέτοια παρέμβαση καί ταυτόχρονα ἐπιλέγουν νά μένουν οὐδέτεροι, ἀδιάφοροι ἤ ἀμέτοχοι στά πολιτικά πράγματα, θά πρέπει ἐπίσης νά ἔχουν κατά νοῦ ὅτι ἕνα κράτος, καί μάλιστα μία σύγχρονη κρατική ἀντίληψη, περιέχει ἐξωχριστιανικά ἤ καί ἀντιχριστιανικά στοιχεῖα - ἡ ἀντίληψη περί ἑνός ‘’χριστιανικοῦ κράτους’’ εἶναι χιμαιρική. 

Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, ἔχει ἀσκηθεῖ κριτική, ὄχι ἀβάσιμη, για τά «ἱστορικά λάθη τοῦ χριστιανισμοῦ» (σ. 106). Θά ἀνατρέξω καί πάλι στόν μπερντιαγιεφσκικό λόγο, κατά τόν ὁποῖο «τά ἱστορικά λάθη τῆς Ἐκκλησίας ἦταν ἄπειρα καί ἐπέσυραν μία δίκαιη τιμωρία. Εἶχαν παραποιήσει (ἐνν. οἱ χριστιανοί) τό λόγο τοῦ Χριστοῦ, πρόσφεραν τή χριστιανική Ἐκκλησία μόνο σάν ὄργανο στήριξης τῶν κυρίαρχων τάξεων τῆς κοινωνίας» (Ν. Μπερδιάγιεφ, Οἱ πηγές καί τό νόημα τοῦ ρωσικοῦ κομμουνισμοῦ, μετ. Ε. Νιάνιος, Θεσσαλονίκη 1985, σσ. 248-249).

Πάντως τό ζήτημα εἶναι ὅτι αὐτή ἡ κριτική κατά τοῦ ἱστορικοῦ χριστιανισμοῦ παρέμεινε ἐπί χρόνια ἔκφραση μιᾶς ἀντιθρησκευτικότητας (ὅπως στίς περιπτώσεις τῆς σοβιετικῆς Ρωσίας, τῆς Κίνας καί τῆς Ἀλβανίας), ἄν καί πλέον ἔχουν μεταβληθεῖ οἱ σχετικές προσεγγίσεις, λ.χ. ἀναφέρεται ὅτι το 1/3, ἤ κατ’ ἄλλες ἐκτιμήσεις τά 2/3 τῶν μελῶν τοῦ σημερινοῦ ρωσικοῦ Κομμουνιστικοῦ Κόμματος εἶναι θρησκευόμενα (σσ. 125-126). 

Ὡστόσο, ὑπάρχουν παραδείγματα ὅπως ἡ «Θεολογία τῆς Ἀπελευθέρωσης» πού δείχνουν τήν «ριζοσπαστική δράση τῶν χριστιανῶν» ἐναντίον δικτατορικῶν καθεστώτων στήν Λατινική Ἀμερική (σ. 129), τό ἐξεγερσιακό πνεῦμα τῆς ὁποίας μάλιστα ἔχει θεωρηθεῖ ὅτι συναντᾶ τήν «μιντσεριανή θεολογία» (βλ. Γ. Κουτσοδιάκος, Τόμας Μίντσερ, ὁ ἐξεγερμένος προφήτης, Ἐκδόσεις Firebrand, Ἀθήνα 2021, σ. 69). Ἀλλά καί ἡ συμμετοχή τοῦ ἑλληνικοῦ κλήρου στόν ἀγώνα κατά τῆς γερμανικῆς Κατοχῆς κρίνεται ἀξιοσημείωτη καί ἐκ μέρους τῆς ἑλληνικῆς Ἀριστερᾶς (σσ. 133-134), ἐνῶ δείχνει γενικότερα αὐτή τήν δυναμική παρέμβαση τῶν χριστιανῶν στόν κόσμο τῆς ἐπιχειρηθείσης ἀνελευθερίας. Σήμερα, στήν ἐποχή τῆς οἰκολογικῆς κρίσης, ἡ δράση τῶν χριστιανῶν ἐκφράζεται μέ τήν πρότασή τους γιά τήν «ἀντικατάσταση τῆς ἀνεξέλεγκτης ὑπερκαταναλωτικῆς ἀνάπτυξης μέ τήν Ἀειφόρο καί βιώσιμη ἀνάπτυξη» (σ. 180). 

Πολύτιμη λοιπόν εἶναι ἡ συμβολή τοῦ βιβλίου τοῦ Ἀ. Ἀργυρόπουλου πάνω σέ ζητήματα πού ἔχουν ταυτόχρονα κοινωνικές καί οἰκονομικές παραμέτρους καί τά ὁποῖα ἀπασχόλησαν βασανιστικά ἐπί χρόνια, πιό συγκεκριμένα τόν 20ό αἰώνα, καί τούς πολιτικοποιημένους χριστιανούς. Θά ἔλεγα ὅτι ἡ πολιτική δράση καί ἡ παρέμβαση, καί μάλιστα αὐτόνομη, τῶν χριστιανῶν στόν δημόσιο χῶρο εἶναι ὄχι ἁπλῶς χρήσιμη λόγῳ τῶν διαφορετικῶν προσεγγίσεών τους ἀλλά ἐπιβεβλημένη λόγῳ τῶν συνθηκῶν. 

 

 * Ο Δημήτρης Μπαλτάς είναι Δρ.Φιλοσοφίας.