ΤΟ ΙΕΡΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΚΑΤΟΝΤΑΠΥΛΙΑΝΗΣ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟ

Επιμέλεια: Δέσποινα Φελούκα, Θεολόγος

Ονομασία

   Το Ιερό Προσκύνημα της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής βρίσκεται στην περιοχή της Παροικιάς, κοντά στο λιμάνι της Πάρου. Ετυμολογικά, το όνομα Εκατονταπυλιανή υποδηλώνει χώρο με εκατό πύλες. Στο προσκύνημα αποδίδονται δύο ονομασίες: α) Καταπολιανή, επειδή βρίσκεται προς την πλευρά της αρχαίας πόλης και β) Εκατονταπυλιανή, που υποδηλώνει τη μεγαλοπρέπεια του ναού και δημιουργήθηκε τον 17ο αιώνα. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με τις έρευνες, και οι δύο ονομασίες χρησιμοποιούνται ήδη από τον 16ο αιώνα. Η παράδοση για την ονομασία Εκατονταπυλιανή υπαγορεύει πως ο ναός έχει 99 φανερές πόρτες η εκατοστή, η οποία δεν είναι φανερή, είναι κλειστή και θα ανοίξει όταν οι Έλληνες καταλάβουν την Πόλη.

Ιστορία

   Σχετικά με την ίδρυση του ναού υπάρχουν πολλές παραδόσεις. Δύο όμως είναι οι επικρατέστερες. Σύμφωνα με την πρώτη, η μητέρα του αυτοκράτορα Μ. Κωνσταντίνου, Αγία Ελένη, κατευθυνόμενη προς την Παλαιστίνη προκειμένου να βρει τον Τίμιο Σταυρό, έφτασε στο νησί της Πάρου. Εκεί, σε ναό που τοποθετείται στη θέση της σημερινής Εκατονταπυλιανής, προσευχήθηκε και έκανε τάμα σύμφωνα με το οποίο αν έβρισκε τον Τίμιο Σταυρό θα ανοικοδομούσε στο σημείο εκείνο  μεγάλο ναό. Η προσευχή της Αγίας Ελένης εισακούστηκε και το τάμα εκπληρώθηκε. Σύμφωνα με τη δεύτερη παράδοση, το τάμα φαίνεται να εκπληρώθηκε από το γιό της Μ. Κωνσταντίνο, ο οποίος έκτισε τρίκλιτη βασιλική. Οι έρευνες του καθηγητή Α. Ορλάνδου κατά τη διάρκεια αναπαλαίωσης του ναού απέδειξαν ότι όντως ο ναός είχε ήδη ανοικοδομηθεί κατά τον 4ο αιώνα, οπότε και οι παραπάνω παραδόσεις ισχύουν.

Αρχιτεκτονική

   Πρόκειται για ένα αρχιτεκτόνημα που συντίθεται από παλαιοχριστιανικά, βυζαντινά και μεταβυζαντινά στοιχεία, που προστέθηκαν σταδιακά. Το κτίσμα είναι σταυρική ξυλόστεγη βασιλική, που έπειτα από καταστροφή που υπέστη ανακατασκευάστηκε από τον Ιουστινιανό, ο οποίος όμως προσέθεσε και νέα στοιχεία αρχιτεκτονικής που επικρατούσαν κατά την εποχή του, όπως θόλους και τρούλλο. Ο σημερινός ναός ανάγεται στην ιουστινιάνεια περίοδο και αποδίδεται στον 6ο αιώνα. Παρά το γεγονός ότι κατά τις περιόδους της φραγκοκρατίας και της τουρκοκρατίας λεηλατήθηκε πολλάκις και υπέστη σοβαρές καταστροφές, η μεγαλύτερη από αυτές επήλθε από σεισμούς, το 1733, όταν και κατέρρευσε τμήμα του τρούλλου καθώς και ο βόρειος και ο δυτικός θόλος. Ο καθηγητής Α. Ορλάνδος ξεκίνησε εργασίες αποκατάστασης στο ναό το 1959 και τον παρέδωσε στους πιστούς, στην ιουστινιάνεια μορφή του, το 1966.

   Το κτιριακό συγκρότημα περιλαμβάνει τον κυρίως ναό της Παναγίας με τα εσωτερικά παρεκκλήσια των Αγίων Αναργύρων, του Αγίου Φιλίππου και της Οσίας Θεοκτίστης. Εξωτερικά έχουμε τη βασιλική του Αγίου Νικολάου, το ναό της Αγίας Θεοδοσίας, το παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου και το Βαπτιστήριο.