Bono: Who Is Jesus?

You’ve probably never heard a rockstar at this level talk so open about their faith. When a reporter asked Bono to talk about his faith and belief in God, he didn’t flinch. This is about as bold a take on God, Jesus, prayers and miracles as you’ll ever hear.

 On Prayer:
 I pray to get to know the will of God, because then the prayers have more chance of coming true — I mean, that’s the thing about prayer, isn’t it? We don’t do it in a very lofty way in our family. It’s just a bunch of us on the bed, usually, we’ve a very big bed in our house. We pray with all our kids. We read the Scriptures, we pray. Sometimes if we go to church on Sunday, we’ll go after church has ended, we’ll go on our own as a family for peace and quiet. And we’ll pray usually for people that we know who are struggling with something.
 On Jesus: It’s a defining question for Christian. Who was Christ?I don’t think you’re let off easily by saying he was a great thinker or great philosopher. Because, actually, he went around saying he was the Messiah. That’s why he was crucified. He was crucified because he said he was the Son of God. So, he either, in my view, was the Son of God or he was nuts. Forget rock-and-roll messianic complexes. I mean Charlie Manson-type delirium. And I find it hard to accept that all the millions and millions of lives, half the Earth, for 2,000 years have been touched, have felt their lives touched and inspired by some nutter. I don’t believe it.
 On Miracles: I have no problem with miracles. I’m living around them. I am one.

Source: http://www.glennbeck.com/2015/03/31/bonos-bold-take-on-jesus-youve-probably-never-seen-a-celebrity-declare-their-faith-like-this/?utm_source=glennbeck&utm_medium=contentcopy_link

Οι πρόσφυγες ΔΕΝ είναι «κατσαρίδες», λέει ο επίσκοπος του Μάντσεστερ

Ένα κείμενο με αυτονόητο προοδευτικό χρώμα αλλά θαρραλέο υπέρ των προσφύγων και της υποχρώσης της Βρετανίας να τους δεχτεί στο έδαφός της δημοσιεύτηκε στην on line έκδοση του Observer. Το ενδιαφέρον είναι ότι δεν το υπογράφει κάποιος από τους «συνήθεις υπόπτους», αλλά ο επίσκοπος του Μάντσεστερ, Ντέιβιντ Γουόκερ που καταλογίζει ευθύνες στη Βρεανία για τις πολεμικές επεμβάσεις αλλά και στην Ευρώπη για την υποκριτική της στάση.

Μεταφράζουμε ορισμένα χαρακτηριστικά αποσπάσματα:

«Φευγαλέα, την περασμένη εβδομάδα, η μετανάστευση απέκτησε πρόσωπο, ανθρώπινο πρόσωπο. Συνήθως τα περισσότερα ΜΜΕ της Βρετανίας δεν τη βλέπουν έτσι, αλλά η τραγωδία των απελπισμένων οικογενειών που πνίγονται στην προσπάθειά τους να διασχίσουν τη Μεσόγειο και να φτάσουν στην Ευρώπη μάς ανάγκασε να εγκαταλείψουμε τη βολική συζήτηση για ένα άμορφο «αυτοί».

Οι μετανάστες, όπως είδαμε, είναι πραγματικά αθρώπινα πλάσματα και όχι «κατσαρίδες»,* όπως τους είχε περιγράψει μόλις πριν λίγες μέρες νωρίτερα ένας αρθρογράφος. Η φιλανθρωπική οργάνωση «Σώστε τα Παιδιά» (Save the Children) υπολογίζει ότι 2.500 παιδιά μπορεί να χάσουν τη ζωή τους μες στο 2015 καθώς ακολουθούν τη μεσογειακή προσφυγική διαδρομή. 

Οι πρόσφυγες που ζητούν άσυλο και ξεβράζονται (μερικές φορές κυριολεκτικά) στις ευρωπαϊκές ακτές δεν θέλουν να έρθουν στη Βρτανία επειδή έχουν ακούσει ότι η χώρα μας έχει ένα γενναιόδωρο σύστημα κοινωνικής πρόνοιας. Παίρνουν τρομερό ρίσκο.

Εμπιστεύονται τον εαυτό τους και τα λιγοστά χρήμαα που καταφέρνουν να συγκεντρώσουν στους δουλεμπόρους και ταξιδεύουν με βαριά φορτωμένα σκάφη επειδή η ζωή στην πατρίδα τους έχει γίνει απελπιστική. Απωθούνται προς την Ευρώπη, δεν έλκονται, ξεριζώνονται από τα σπίτια τους εξαιτίας του πολέμου, της τρομοκρατίας, των διώξεων που ασκούν μειοψηφίες.

Η πολιτική ρητορική που τους χαρακτηρίζει σαν εγκληματίες και όχι σαν ανυπεράσπιστα θύματα δεν είναι μόνο ανέντιμη αλλά είναι και αναληθής. Είναι θετικό το γεγονός ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτς κάθισαν όλοι μαζί για να συζητήσουν αυτή την κατάσταση, όμως η απόφασή τους δείχνει ότι αυτό που κυρίως τους ενδιαφέρει είναι να καταστήσουν λιγότερο ορατά τα συμπτώματα και όχι να αντιμετωπίσουν τη νόσο».

Στη συνέχεια ο επίσκοπος αναφέρεται στις ειδικές ευθύνες που φέρει η Βρετανία:

«Στο ηθικό κόστος των συνεχιζόμενων επεμβάσεών μας στο εξωτερικό πρέπει να συμπεριληφθεί η αποδοχή ενός μέρους των θυμάτων των πολέμων στους οποίους έχουμε συνεισφέρει ως νόμιμων πολιτικών προσφύγων στη δική μας χώρα.

Η ειρωνεία είναι ότι οι οικογένειες που έχουν εγκατασταθεί στη Βρετανία ως πολιτικοί πρόσφυγες που ζητούσαν άσυλο αλλά και μέσω της ελεύθερης κίνησης των Ευρωπαίων πολιτών έχουν συμβάλει στον εθνικό μας πλούτο, έχουν δημιουργήσει περισσότερες ευκαιρίες απασχόλησης για όλους και δεν απορροφούν απλώς τους δημόσιους πόρους που διατίθενται για κατοικία, υγεία και πρόνοια.

Φευγαλέα, την περασμένη εβδομάδα, τα πρόσωπα των μεταναστών εκτόπισαν από το προσκήνιο τα πρόσωπα των πολιτικών που είναι υποψήφιοι στις επικείμενες εκλογές. Και αυτές οι εκλογές μετράνε.

Θέλω η χώρα μου να κυβερνηθεί από εκείνους που είναι προετοιμασμένοι να κοιτάξουν κατάματα τους απελπισμένους, είτε αυτοί είναι οι αιτούντες άσυλο είτε εκείνοι που τρέφονται από τα συσσίτια, και να τους αντικρίσουν με συμπόνια».

*Αναφορά στην Κέιτι Χόπκινς, δημοσιογράφο της εφημερίδας Sun, που χαρακτήρισε τους μετανάστες «κατσαρίδες» λίγες ώρες πριν το ναυάγιο που στοίχισε τη ζωή σε 700 ή και περισσότερους ανθρώπους.

Ακριβώς έτσι χαρακτηρίζονταν οι Εβραίοι στα χρόνια του Χίτλερ…

http://mao.gr/bishop-mancheser-migrants/

Iraqi Christian girl teaches ISIS the power of forgiveness

Β ΕΛΜΕ Κοριθνίας: Σχετικά με αναφορά γονέα σε βάρος συναδέλφου θεολόγου

Κιάτο 27-4-2014 

Αρ. Πρωτ. 9                                    

Β'   Ε Ν ΩΣΗ                                                                       ΛΕΙΤΟΥΡΓΩΝ ΜΕΣΗΣ ΕΚΠ/ΣΗΣ

Ν. ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ

Δ/νση: ΚΛΕΙΣΘΕΝΟΥΣ 37

20200 ΚΙΑΤΟ

ΤΗΛ/FAX: 27420-22621

belmekor@otenet.gr

http://belmekor.blogspot.gr

ΠΡΟΣ: Όλους τους αποδέκτες της αναφοράς του γονέα και μέσων ενημέρωσης που ασχολήθηκαν με το θέμα                                             Σχετικά με την καταγγελία του κ. Β. Ρ.

Το προεδρείο του Δ.Σ. ενημερώθηκε πριν λίγες ημέρες για το περιεχόμενο της αναφοράς πατέρα μαθητή σε σχολείο της περιοχής μας, σχετικά με απόψεις, που υποτίθεται ότι εξέφρασε καθηγητής, κλάδου ΠΕ01, στο μάθημα των Θρησκευτικών, επί θεμάτων που σχετίζονται με το μεταναστευτικό πρόβλημα.

Αρχικά θεωρήσαμε ότι δεν χρειάζεται να παρέμβουμε περισσότερο, καθώς έγινε μια παρέμβαση από τον Πρόεδρο σε κεντρικό δελτίο ειδήσεων με κύριο στόχο να «πέσουν οι τόνοι». Επειδή όμως το θέμα έλαβε δυσανάλογες διαστάσεις σε διάφορα μέσα ενημέρωσης, το Δ.Σ. της Β’ ΕΛΜΕ Κορινθίας θεωρεί υποχρέωσή του να πάρει σαφή θέση, ελπίζοντας να σταματήσει η διόγκωση του θέματος άνευ λόγου και αιτίας, η οποία εκτός των άλλων στοχοποιεί μαθητές και εκπαιδευτικούς στην τοπική κοινωνία.

Πρώτα πρώτα είναι ενδιαφέρον, ότι ο κατάλογος των παραληπτών της καταγγελίας είναι ιδιαίτερα μεγάλος και πολύπλευρος. Περιλαμβάνονται ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ο Πρωθυπουργός, η Πρόεδρος της Βουλής, συνδικαλιστικοί φορείς των Εκπαιδευτικών αλλά και πολλά Μ.Μ.Ε, ενώ απουσιάζουν χαρακτηριστικά τόσο ο Σύλλογος Γονέων και Κηδεμόνων, όσο και η Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Κορινθίας. Καταρχάς, οφείλουμε εδώ να τονίσουμε, ότι οποιοδήποτε θέμα προκύπτει μέσα στην Σχολική Κοινότητα αντιμετωπίζεται και αυτό ως μέρος της Παιδαγωγικής διαδικασίας. Σε αυτήν εντάσσεται η δραστηριοποίηση του συνόλου της Εκπαιδευτικής Κοινότητας και συγκεκριμένα  των μαθητικών οργάνων, 5μελή και 15μελές, του Συλλόγου Διδασκόντων και του Συλλόγου  Γονέων και Κηδεμόνων (Σχολικό Συμβούλιο).

Αλλά ακόμα και στην περίπτωση που μόνο σε διοικητική αντιμετώπιση του θέματος να στόχευε η αναφορά, θα έπρεπε να περιλαμβάνει ως παραλήπτη τον άμεσα αρμόδιο, δηλαδή την Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης  Κορινθίας.

Αν όμως συνεκτιμήσει κανείς ότι τόσο ο καταγγελλόμενος καθηγητής όσο και το ίδιο το Σχολείο, μέσω του Διευθυντή του, οι οποίοι μέχρι εκείνη την στιγμή δεν είχαν ενημερωθεί από κανέναν μαθητή ή κηδεμόνα ότι υπάρχει κάποιο θέμα, ενημερώθηκαν από το Ηλεκτρονικό Ταχυδρομείο ταυτόχρονα(!) με τα Μ.Μ.Ε, θα συνειδητοποιούσε ότι η αναφορά είχε εξαρχής ξεφύγει εκτός των ορίων της Σχολικής Κοινότητας. 

Όλα τα παραπάνω δημιουργούν εύλογες απορίες για τις πραγματικές  προθέσεις του συντάκτη της αναφοράς. Δυστυχώς φαίνεται ότι πρυτάνευσε για άλλη μια φορά, ακούσια θέλουμε να πιστεύουμε, ο εύκολος καταγγελτικός λόγος, απόρροια της εποχής μας με τα έντονα ανθρωποφαγικά χαρακτηριστικά, τον άκριτο κοινωνικό αυτοματισμό, που τα σύγχρονα Μ.Μ.Ε έχουν καλλιεργήσει και ταυτόχρονα έχουν πετύχει με τα παραπάνω να δηλητηριάσουν την κοινωνία μας.

Δεύτερον: Όσον αφορά και αυτό καθεαυτό το περιεχόμενο της αναφοράς-καταγγελίας πρέπει πρώτα πρώτα να υπενθυμίσουμε ότι η καταγγελία γίνεται εξ ακοής και μάλιστα όχι  από αυτήκοο μάρτυρα. Είναι επίσης  απαράδεκτη και η επιλογή να παρατίθεται ένα τεράστιο απόσπασμα κειμένου εντός εισαγωγικών σαν να πρόκειται περί κειμένου απομαγνητοφώνησης. Και όχι μόνο αυτό. Στη συνέχεια εντός των εισαγωγικών παρατίθενται αποσπάσματα που χωρίζονται με αποσιωπητικά. Δηλαδή επιλεκτικές αναφορές με αποσπάσματα τα οποία λόγω αυτής καθεαυτής της αποσπασματικότητας τους δεν θα μπορούσαν σε καμία  περίπτωση να αποδώσουν το νόημα και την κατεύθυνση της παρέμβασης ενός δασκάλου μέσα στην τάξη. Αντίθετα αυτή η αποσπασματικότητα μπορεί να αλλοιώσει εντελώς τόσο το κλίμα που επικράτησε στην σχετική συζήτηση  μέσα στην τάξη αλλά και το νόημα των λεχθέντων π.χ. αποσιωπώντας τις περιγραφές των μαθητών στο θέμα, ή το γεγονός πως συζητήθηκαν δυο διαφορετικά γεγονότα ή ακόμα ακόμα αναμειγνύοντας στα λεχθέντα και αναφορές σε δηλώσεις επισήμων ή εν τέλει και παραποιώντας με μικρές λαθροχειρίες το νόημα των παρεμβάσεων του εκπαιδευτικού.

Τρίτον: Είναι αυτονόητο ότι το σωματείο μας έχει διακηρυγμένη και αντιρατσιστική ρητορική  και πρακτική. Είναι αυτονόητο όμως ότι και δεν διανοούμαστε να αμφισβητεί κάποιος την ίδια αντιρατσιστική λογική για τον συνάδελφό μας. Επίσης είναι αυτονόητο ότι δεν είμαστε αυτήκοοι -ορθώς και ευτυχώς-  των λόγων του εκπαιδευτικού εντός της τάξης. Όμως, αν και ζούμε σε μια εποχή όπου κανείς δεν βάζει το χέρι του στη φωτιά, ως ένδειξη εγγύησης για ανθρώπους, ωστόσο στην μικρή επαρχιακή μας ΕΛΜΕ, ο βίος και η πολιτεία του καθενός μας είναι γνωστές. Η πρώτη σκέψη μας ήταν ότι, αν δεν είναι προϊόν «κοπτορραπτικής» και κακοπροαίρετων επεμβάσεων, σίγουρα είναι προϊόν παρερμηνείας και παρεξηγήσεων. Και θα δικαιολογούσε ο καθένας την σκέψη αυτή αν γνώριζε τον συγκεκριμένο εκπαιδευτικό. Άλλωστε, πάνω από μια δεκαετία τώρα, το σωματείο του έχει εμπιστευτεί το Ταμείο Αλληλοβοήθειας, το οποίο φροντίζει με σύνεση και με σεβασμό στους λογιστικούς τύπους όπως και στους ηθικούς κανόνες της «σιωπηλής προσφοράς». Το ήθος και η διακριτικότητα των παρεμβάσεών του είναι μάλλον γνωστή σε όλους. Θα έπρεπε όμως να είναι γνωστή και η υποδειγματική παρουσία του και η συμβολή του στις δράσεις του σχολείου του π.χ. υπεύθυνος  για  την  υιοθεσία  παιδιού  της Αφρικής από  το  Σχολείο  του ή στη συλλογή τροφίμων για το «Χαμόγελο του Παιδιού». 

Τέταρτον: Θεωρούμε ότι είναι πρωτεύον ζήτημα σε κάθε περίπτωση η υπεράσπιση της ελευθερίας του λόγου ( του ορθού και ανθρώπινου Λόγου ) εντός της εκπαιδευτικής Κοινότητας. Είμαστε αντίθετοι σε κάθε προσπάθεια περιορισμού της ελευθερίας αυτής. Η διατύπωση των κανόνων που διέπουν τα όρια της ελευθερίας αυτής, κατευθύνεται πάντα από παιδαγωγικές αρχές και ο έλεγχος της τήρησής τους αποτελεί αρμοδιότητα των θεσπισμένων οργάνων μιας ευνομούμενης εκπαιδευτικής κοινότητας. Το τονίζουμε αυτό διότι, όχι μόνο δεν είναι σωστό να διαπομπεύονται μαθητές και εκπαιδευτικοί για όποια έκφραση στα πλαίσια της εκπαιδευτικής διαδικασίας, αλλά γιατί ίσως κάποιοι θελήσουν να εκμεταλλευτούν παρόμοιες δημοσιοποιήσεις έντονα διατυπωμένων κοινωνικών αντιθέσεων - και των πολιτικών τους προεκτάσεων- για να προσβάλλουν την «ακαδημαϊκή αυτονομία» και τις κατοχυρωμένες «ελευθερίες στα πλαίσια του παιδαγωγικού έργου». Ιδίως σε μια περίοδο όπου συζητούνται θέματα του Υπουργείου Διοικητικής Μεταρρύθμισης που αφορούν τις διοικητικές και ποινικές ευθύνες των εκπαιδευτικών. Θα θέλαμε να πιστεύουμε ότι η μεγάλη δημοσιότητα που δόθηκε στο θέμα δεν υποκρύπτει ανομολόγητες προθέσεις.

ΓΙΑ ΤΟ Δ.Σ. ΤΗΣ Β’ ΕΛΜΕ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ

Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ                        Ο Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ

  Δ. ΓΚΕΝΕΣ                            Κ. ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ

ΔΡΑΜΑ:«Η αξιοποίηση των βιωματικών τεχνικών στη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών (Βιωματικό Εργαστήριο)»

ΘΕΜΑ :  «Πρόσκληση σε επιμορφωτικό σεμινάριο» ΣΧΕΤ: Το υπ’ αριθμ. Φ.15/2514-01/08-4-2015 έγγραφο έγκρισης της Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, σας  προσκαλώ στο επιμορφωτικό σεμινάριο των Θεολόγων καθηγητών της ΔΔΕ Δράμας, που θα πραγματοποιηθεί στις 04 Μαΐου 2015, ημέρα Δευτέρα και ώρα 12:30-14:00 στο 1ο ΕΠΑΛ Δράμας.             Το θέμα του επιμορφωτικού σεμιναρίου είναι: «Η αξιοποίηση των βιωματικών τεχνικών στη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών (Βιωματικό Εργαστήριο)» Παρακαλούνται οι Διευθυντές των σχολείων να τροποποιήσουν τα ωρολόγια προγράμματα, έτσι ώστε να μην υπάρξει απώλεια διδακτικών ωρών. Η συμμετοχή των εκπαιδευτικών είναι προαιρετική και η μετακίνησή τους θα γίνει χωρίς δαπάνη για το δημόσιο.                                                                           Ο Σχολικός Σύμβουλος Θεολόγων                                                                                 Δρ. Πολύβιος  Στράντζαλης

Γρεβενά.«Τάσος Λειβαδίτης: Ο ποιητής των μεγάλων ονείρων»

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

Το 1^ο Γενικό Λύκειο Γρεβενών σας προσκαλεί στο αφιέρωμα στον ποιητή Τάσο Λειβαδίτη που διοργανώνει στο Κέντρο Πολιτισμού του Δήμου Γρεβενών την Τετάρτη 29 Απριλίου 2015 στις 7 το απόγευμα. Πρόκειται για την τελική εκδήλωση παρουσίασης του Πολιτιστικού Προγράμματος  με τίτλο «Τάσος Λειβαδίτης: Ο ποιητής των μεγάλων ονείρων», που υλοποιήθηκε στο  σχολείο μας τη φετινή χρονιά.

Οι υπεύθυνοι καθηγητές: Γιάννα Ζαρκάδα  & Δημήτρης Παπανικολάου

ΚΑΒΑΛΑ:Επιμορφωτικό σεμινάριο θεολόγων

ΘΕΜΑ :  «Πρόσκληση σε επιμορφωτικό σεμινάριο»

ΣΧΕΤ: Το υπ’ αριθμ. Φ.15/2514-01/08-4-2015 έγγραφο έγκρισης της Περιφερειακής Διεύθυνσης Εκπαίδευσης Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης

Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι,

σας  προσκαλώ στο επιμορφωτικό σεμινάριο των Θεολόγων καθηγητών της ΔΔΕ Καβάλας, που θα πραγματοποιηθεί στις 05 Μαΐου 2015, ημέρα Τρίτη και ώρα 12:30-14:00 στο ΠΕΚ Καβάλας.

            Το θέμα του επιμορφωτικού σεμιναρίου είναι:

«Η αξιοποίηση των βιωματικών τεχνικών στη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών (Βιωματικό Εργαστήριο)»

            Παρακαλούνται οι Διευθυντές των σχολείων να τροποποιήσουν τα ωρολόγια προγράμματα, έτσι ώστε να μην υπάρξει απώλεια διδακτικών ωρών. Η συμμετοχή των εκπαιδευτικών είναι προαιρετική και η μετακίνησή τους θα γίνει χωρίς δαπάνη για το δημόσιο.

                                                                          Ο Σχολικός Σύμβουλος Θεολόγων

                                                                                    Δρ. Πολύβιος  Στράντζαλης     

Αιθιοπία:Προσευχές για τους χριστιανούς μάρτυρες

Από το Orthodox Christian Network

Παναγιώτης Αρ. Υφαντής:ΑΝΑΔΕΙΚΝΎΟΝΤΑΣ ΤΟ ΑΝΘΡΏΠΙΝΟ ΠΡΌΣΩΠΟ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΊΑΣ.

 Η χριστοκεντρικότητα της ποιμαντικής διακονίας του πάπα Φραγκίσκου

1.Εισαγωγικά

            Ο ανθρωπολογικός προσανατολισμός της θεολογικής σκέψης και ποιμαντικής έγνοιας του 21^ου αιώνα, δικαιώνεται αν δεν υπαγορεύεται από τις μείζονες ιδεολογικές και πολιτισμικές εντάσεις, τα ολοένα και διογκούμενα κοινωνικοοικονομικά προβλήματα αλλά και την δυναμική αναβίωση των φανατισμών και των ολοκληρωτισμών, που έχουν ως κοινό παρονομαστή την φυσική και πνευματική εξουθένωση του ανθρώπου. Οι θεωρητικές αναζητήσεις και κατακτήσεις μπορεί να νομιμοποιούνται στον σχεδόν αποστειρωμένο και συχνά αυτοαναφορικό χώρο της ακαδημαϊκής έρευνας. Όμως ίδιως σε εποχές βαθιάς κρίσης, όπως η δική μας, η πιστεύουσα διανόηση δεν μπορεί να αγνοεί την πολύτιμη προειδοποίηση του Henry de Lubac πως μια θεολογία που δεν υπηρετεί τον άνθρωπο είναι περιττή.

            Σε μια τέτοια ανθρωποκεντρική θεολογία και ποιμαντική διακονία είναι ριζωμένη η σκέψη, η προσευχή και η αρχιερατική ευθύνη του πάπα Φραγκίσκου. Οι καίριες κοινωνικές παρεμβάσεις του, τα μηνύματά του, τα κηρύγματά του αποτελούν μια δραματική αλλά και θαρραλέα έκκληση υπέρ των ανθρώπων, ιδίως των φτωχών. Ωστόσο, το κείμενο που παρουσιάζει με ενάργεια τις ρητές ή αθέατες θεολογικές παραμέτρους και τα ποιμαντικά προτάγματα του ανθρωποκεντρικού οράματος του ποντίφικα παραμένει η Αποστολική Παραίνεση με τίτλο Η χαρά του Ευαγγελίου. Στο κείμενο αυτό, αυτό, που μεταφράστηκε πρόσφατα και στα ελληνικά[1], είναι αφιερωμένη η δεύτερη συνεδρία της σημερινής Σύναξης, με πολύ ενδιαφέρουσες εισηγήσεις από συναδέλφους και φίλους, πολύ ικανότερους και αρμοδιότερους από τον ομιλούντα. Από την πλευρά μου, θα επιχειρήσω να ανιχνεύσω τη χριστολογική στοιχείωση αυτής της θεολογίας και ποιμαντικής, που πρότεινε ο πάπας Φραγκίσκος με αφορμή το διαχρονικό χρέος της χριστιανικής μαρτυρίας και την ιδιαιτερότητα της τρέχουσας επαναδιατύπωσής του, σαν ένα είδος εισαγωγής ή γέφυρας στις εισηγήσεις που θα ακολουθήσουν μετά το διάλειμμα.

           

2. Η χριστοκεντρική θεοείδεια της Εκκλησίας και του ανθρώπου

            Όταν μιλά κανείς για το ανθρώπινο πρόσωπο της Εκκλησίας στην ουσία στην πραγματικότητα αναφέρεται στα χαρακτηριστικά του “γεγονότος Χριστός”, από το οποίο η ίδια η Εκκλησία αντλεί την οντολογία της και την ιστορική και εσχατολογική της αποστολή και λειτουργία, που συνίσταται στη συνέχιση της ενσάρκωσης του ιδρυτή της και στην υπηρεσία του δικού του μεταμορφωτικού, θεραπευτικού και ενωτικού έργου. Ενταγμένη στα ποιμαντικά συμφραζόμενα της σκέψης του πάπα Φραγκίσκου, αυτή η παραδοχή σχηματοποιείται στο αίτημα της «εξόδου» της Εκκλησίας[2]. Θεμελιώνοντας βιβλικά το συγκεκριμένο αίτημα ο ποντίφικας αναφέρεται σε σημαντικά πρόσωπα και κομβικά γεγονότα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης που δείχνουν τη διαχρονική ανάγκη της χαρμόσυνης μαρτυρίας και πρόσκλησης για τη σωτηρία, όπως είναι ο Αβραάμ, ο Μωυσής, οι προφήτες και οι μαθητές του Χριστού. Ωστόσο, η μαρτυρία και η πρόσκληση προϋποθέτουν και μεταφράζουν στην πράξη το κομβικό γεγονός της Ενσάρκωσης του Λόγου. Προτού ο ίδιος ο Χριστός ζητήσει από τους μαθητές να κηρύξουν το μήνυμα της σωτηρίας, φωτισμένοι και ενδυναμωμένοι από το Πνεύμα, είχε δείξει με την ίδια την είσοδό του στην ιστορία το μοναδικό και διαχρονικό παράδειγμα αυτής της εξόδου, που βρίσκεται στη ρίζα κάθε μαρτυρίας και αποστολής. Έτσι, η έξοδος των μαθητών από τον πολιτισμικό και πνευματικό αυλόγυρο της Παλαιστίνης, το άνοιγμά τους στα έθνη καθώς και η προσφορά της σωτηρίας στην οικουμένη προϋποθέτουν και συνεχίζουν την «έξοδο» και τη μετανάστευση της θεότητας από την αιωνιότητα στον χρόνο.

            Η Εκκλησία καλείται σήμερα να αρθρώσει τον σωτήριο λόγο της, μιμούμενη την απερινόητη μεν, πλην δραματικά επώδυνη, κυριολεκτικά εκστατική και θυσιαστικά αγαπητική έξοδο του Λόγου από την αϊδιότητα για να συναντήσει τον άνθρωπο και την ανθρωπότητα, προσλαμβάνοντας εκούσια τους όρους της κτιστότητας. Από την άποψη αυτή, η εξερχόμενη Εκκλησία όχι απλώς επιβεβαιώνει τη χριστοκεντρική της οντολογία αλλά καταφάσκει και την εξίσου χριστοκεντρική θεοείδεια του ανθρώπου, στον οποίο απευθύνεται προκειμένου να τον φωτίσει και να τον καταστήσει κοινωνό της σωτήριας εμπειρίας της. Η άποψη του πάπα Φραγκίσκου ότι ο άνθρωπος γίνεται πλήρως ανθρώπινος όταν επιτρέπει στον Θεό να τον οδηγήσει πέραν του εαυτού του[3] ισχύει αναλογικά και για την Εκκλησία, την οποία προτιμά «καταπονημένη, πληγωμένη και λερωμένη επειδή βγήκε στους δρόμους», παρά «άρρωστη από την κλεισούρα και την άνεση να στηρίζεται στις ασφάλειές της»[4]. Πράγματι, όπως ο άνθρωπος καλείται να αδειάσει από τη φιλαυτία που ενδεχομένως τροφοδοτείται ακόμη από τις αρετές του, για να γεμίσει με την παρουσία του Θεού και των άλλων[5], έτσι και η Εκκλησία καλείται ανά πάσα στιγμή να εγκαταλείπει την αυτάρκειά της, να αδειάζει για να δεξιωθεί τους άλλους και να επιβεβαιώσει την ταυτότητά της. Και στις δύο περιπτώσεις, ο τρόπος της είναι κενωτικός, δηλαδή χριστολογικός.

3. Εκκλησία συνοδεύουσα και εμπλεκομένη στα ανθρώπινα

            Ο πάπας Φραγκίσκος τονίζει ότι η έξοδος της Εκκλησίας και ιδίως της ευαγγελιζόμενης δεν σημαίνει ένα κήρυγμα εκ του ασφαλούς ή ex cathedra στο όνομα της θεσμικής διδασκαλικής αυθεντίας που συχνά έχει συκοφαντήσει το περιεχόμενο της χριστιανικής μαρτυρίας. Αντιθέτως, όταν η ευαγγελιζόμενη Εκκλησία εξέρχεται σημαίνει ότι αναλαμβάνει να «συνοδεύσει» τους δέκτες της μαρτυρίας της ώστε να νιώσουν την πατρική στοργή του ποιμένα και την μητρική ή μάλλον θεομητορική αγάπη της πιστεύουσας κοινότητας. Πράγμα που με τη σειρά του εκβάλλει στη λαχτάρα και στην προθυμία της «εμπλοκής» του ποιμένα και της κοινότητας στις συχνά δύσκολες συνθήκες ζωής και στα πραγματικά προβλήματα των ανθρώπων. Όπως επισημαίνεται στην Αποστολική Παραίνεση, η χριστιανική μαρτυρία δεν νοείται ή μάλλον δεν βιώνεται παρά ως άφοβη αναζήτηση του άλλου, ως συνειδητή επιδίωξη της συνάντησης μαζί του και κυρίως ως έμπρακτη διακονία. Κοντολογίς, εδώ δεν πρόκειται απλώς για μια θεωρητική κατάφαση του ανθρώπου ή μια ακαδημαϊκή επιβεβαιώση της αυταξίας του υποκειμένου αλλά για μια ρωμαλέα πρόσληψη της ατομικότητάς του, μια επώδυνη αναμέτρηση με τα προβλήματα και τις αντοχές, τις εσωτερικές αντιστάσεις και τις  αντικειμενικές δυσκολίες, εντέλει σημαίνει να μοιράζεσαι μαζί του τη σωματική πείνα και τη μεταφυσική του δίψα.

            Τα παραπάνω χαρακτηριστικά της εκκλησιαστικής ποιμαντικής παραπέμπουν στην ιστορία της θείας οικονομίας, στην ίδια τη φανέρωση του βιβλικού Θεού, ο οποίος εγκαινίασε με δική του πρωτοβουλία μια προσωπική σχέση με τον Παλαιό Ισραήλ και δεν έπαυσε να τον συνοδεύει σφραγίζοντας τον ιστορικό χρόνο με τους πατρικούς του βηματισμούς, ακόμη και όταν ο λαός αθέτησε τις δικές του δεσμεύσεις και προτίμησε την κίβδηλη προστασία των ειδώλων ή την εγκόσμια δύναμη της πολιτικής εξουσίας. Ανάλογη συμπόρευση και εμπλοκή εντοπίζει κανείς στην διαρκή παρουσία του αγιοποιού και διδασκάλου Αγίου Πνεύματος κατά την ιστορική πορεία της Εκκλησίας, μετά την Πεντηκοστή μέχρι σήμερα και τα έσχατα.

            Ωστόσο, τα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της βρήκαν την σαφέστερη έκφρασή τους στο πρόσωπο του Θεανθρώπου. Πράγματι, αν η μετανάστευση του Λόγου δείχνει την οντολογία μιας Εκκλησίας σε διαρκή έξοδο, οι ανθρωπολογικές πτυχές και συνέπειες του γεγονότος της Ενσάρκωσης φανερώνουν τους εκφραστικούς τρόπους και τις εφαρμογές αυτής της εξόδου. Τα πόδια του Χριστού όχι μόνο περπάτησαν και ευλόγησαν τη γη αλλά και μάτωσαν στις πέτρες και τα αγκάθια της ανηφοριάς προς τον Σταυρό, δείχνοντας στον άνθρωπο το μέτρο της πλήρους ανθρωπότητας. Ο Χριστός δεν ήρθε για να επιδείξει τη μεσσιανική του ταυτότητα και να επιβάλει τη σωτηρία με τη θεία του δύναμη, δεν ήρθε για να υπηρετηθεί αλλά για να υπηρετήσει[6] και να υποδείξει την αλήθεια που ελευθερώνει και σώζει. Ενεπλέχθη στα ανθρώπινα με διάκριση, αγάπη και σεβασμό άλλοτε διαλεγόμενος, φωτίζοντας, θεραπεύοντας, καθοδηγώντας και άλλοτε παραμένοντας εκούσια αθέατος σε μια στάση σιωπηλής καρτερίας και υπονομής περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή για να παρέμβει φανερώνοντας τη σωστική δύναμη της συντροφικότητας, της φιλίας και της αγιαστικής συνέργειας του ανθρώπου με τον ουράνιο Πατέρα. 

            Το ποιμαντικό όραμα του πάπα Φραγκίσκου προϋποθέτει μια Εκκλησία που βγαίνει από τον εαυτό της και την ενδεχομένως φιλάρεσκη αυτάρκειά της, για να μαρτυρήσει την αγάπη του Θεού, «αναγνωρίζοντάς Τον στα πρόσωπα των άλλων»[7], και κυρίως των πασχόντων και των αδυνάτων, στο πρόσωπο των οποίων η ίδια, όπως επισημαίνει ο πάπας Φραγκίσκος, ψηλαφίζει τη σάρκα του ίδιου του Ιδρυτή της[8]. Προϋποθέτει μια Εκκλησία που συναντιέται με τους ανθρώπους όχι μόνο στον χωρόχρονο της θείας λατρείας ή του εξομολογητηρίου αλλά και στις παραγκογειτονιές που φυτοζωούν στις παρυφές των μεγαλουπόλεων, στους θαλάμους των νοσοκομείων και των ψυχιατρείων, στις σιδερόφραχτες αυλές των φυλακών και των σύγχρονων στρατοπέδων συγκέντρωσης των προσφύγων και των μεταναστών[9]. Κοντολογίς, σε όλους τους χώρους που στεγάζουν τους σημερινούς ελάχιστους αδελφούς του Χριστού οι οποίοι ενσαρκώνουν το λησμονημένο αλλά απόλυτο κριτήριο της σωτηρίας[10].  

4. Αγαπητική συσταύρωση με τους φτωχούς

            Ανάμεσα στους «ελαχίστους αδελφούς» της βιβλικής παραβολής που απαριθμήσαμε δεσπόζουσα θέση αναγνωρίζει ο πάπας Φραγκίσκος στους φτωχούς. Πράγματι, η έγνοια του για τους φτωχούς είναι τόσο κυρίαρχη και συχνά τόσο αιχμηρή ώστε αρκετοί λόγω θεολογικής άγνοιας ή και ιδεολογικής σκοπιμότητας να τον θεωρούν θιασώτη και κήρυκα ενός αριστερόστροφου Χριστιανισμού, που συρρικνώνει το Ευαγγέλιο σε μια κοινωνιστική διδασκαλία. Δεν είναι τυχαίο, εξάλλου, ότι ο ίδιος χρειάστηκε σε πρόσφατες συνεντεύξεις του να υπενθυμίσει τη βιβλική ρίζα της ποιμαντικής και εκκλησιολογικής του προτεραιότητας τονίζοντας ότι «η μέριμνα για τους φτωχούς δεν είναι κομμουνισμός αλλά ένα λάβαρο του ίδιου Του Ευαγγελίου», εφόσον όπως προσθέτει «η φτώχεια είναι χωρίς ιδεολογία. Οι φτωχοί βρίσκονται στο κέντρο του μηνύματος του Ιησού»[11].

            Για τον πάπα Φραγκίσκο, η κοινωνική διδασκαλία της Εκκλησίας δεν είναι ούτε αυτονομημένη από το αλφαβητάρι της δογματικής της αλήθειας, ούτε ένα δευτερεύον ή προαιρετικό αξεσουάρ της ιστορικής της αποστολής. Σχεδόν αμέσως μετά την ανάρρησή του στον επισκοπικό θρόνο της Ρώμης διακήρυξε το όραμά του για «μια Εκκλησία φτωχή για τους φτωχούς» πράγμα που συνέδεσε και με την επιλογή του νέου αρχιερατικού του ονόματος. Όπως δήλωσε ο άρτι εκλεγείς πάπας, ακούγοντας την πολύτιμη συμβουλή ενός φίλου του ιεράρχη να μην ξεχάσει τους φτωχούς, επέλεξε το όνομα του αγίου ασκητή και εραστή της φτώχειας Φραγκίσκου της Ασίζης[12]. Στην Αποστολική Παραίνεση, αφού θυμίζει την άποψη του προκατόχου του πάπα Βενεδίκτου 16^ου, ότι «οι φτωχοί είναι οι προνομιακοί παραλήπτες του Ευαγγελίου», ο πάπας Φραγκίσκος προχωρεί ακόμη πιο βαθιά, δηλώνοντας με παρρησία την άρρηκτη σύνδεση μεταξύ πίστης και φτώχειας[13]. Η συγκεκριμένη παρατήρηση είναι τόσο ριζοσπαστική όσο ριζοσπαστικά και πάντα επίκαιρα είναι τα βιβλικά δεδομένα, σχετικά με τις κοινωνικές πτυχές του ιστορικού βίου του Ιησού. Ο ίδιος ο Θεάνθρωπος επέλεξε να συμπαραταχθεί με τους φτωχούς, να συμμεριστεί τον δικό τους κοινωνικό αποκλεισμό και τις δικές τους στερήσεις. Και, όντως, οι προνομιακοί συνομιλητές και δέκτες του μηνύματός του ήταν κυρίως οι στερημένοι κοινωνικών προνομίων. Αυτό αυτό βέβαια δεν αποτελεί μια μεροληπτική στάση του Χριστού· αντιθέτως, απορρέει από αλλά σε μια πνευματική και συνάμα ρεαλιστική παραδοχή. Πως δηλαδή, οι ισχυροί είναι τόσο πλήρεις αγαθών, υπερηφάνειας, κοινωνικής αναγνώρισης και ναρκισσισμού ώστε να μην αφήνουν χώρο μέσα τους και δίπλα τους για τον Θεό, το οποίο θεωρούν περιττό, και στη θέση του τοποθετούν τον εαυτό τους, γινόμενοι είδωλα του εαυτού τους[14], όπως περιγράφει ο Ανδρέας Κρήτης στον Μεγάλο Κανόνα του τον πεισματικά αμετανόητο άνθρωπο που αυτοαποκλείεται από τη σωστική χάρη του Θεού. Αντιθέτως, οι φτωχοί αφενός συμμερίζονται εκούσια ή ακούσια την κοινωνική θέση του Θεανθρώπου και από την άλλη, λόγω των στερήσεων, των ταπεινώσεων και της εξοικείωσης τα έσχατα όρια της ύπαρξης, είναι πιο πρόθυμοι να ακούσουν, να ζητήσουν, να δεχθούν τη δωρεά της αλήθειας[15]. Σύμφωνα με τα παραπάνω, όταν ο πάπας Φραγκίσκος οραματίζεται μια «Εκκλησία φτωχή για τους φτωχούς» και θέτει ως προτεραιότητα της Εκκλησίας την καλλιεργεια μιας «κουλτούρας συνάντησης με τους ενδεέστερους»[16] είναι προφανές ότι τη αναφέρεται σε εκείνη την Νύμφη που επιβεβαιώνει την πιστότητά της στον Εσταυρωμένο Νυμφίο, συσταυρούμενη αγαπητικά με τους αναξιοπαθούντες.

5. Η προφητική καταγγελία της πηγής του κακού

            Ωστόσο, αυτή η θεμελιώδης έγνοια για τους φτωχούς από την πλευρά της Εκκλησίας και η συσταύρωση μαζί τους κατά τον πάπα Φραγκίσκο δεν πρέπει να εξαντλείται στα όρια μιας βιβλικά δικαιωμένης αλλά κοινωνικά ανώδυνης φιλανθρωπίας. Αντιθέτως, θα πρέπει να αρθρώνεται ως μια προφητικά θαρραλέα κριτική και μια απερίστροφη καταγγελία της ηθικής, κοινωνικής και οικονομικής πηγής του κακού, που υφίστανται οι ενδεείς. Στη φετινή έναρξη της Διεθνούς Έκθεσης του Μιλάνου, ο πάπας Φραγκίσκος μίλησε για την οικονομία που σκοτώνει, για το προκλητικό γεγονός ότι ενώ υπάρχει τροφή δεν είναι όλοι χορτασμένοι καταγγέλλοντας ως πηγή του προβλήματος την απόλυτη αυτονομία των αγορών και την χρηματοπιστωτική κερδοσκοπία»[17]. Η βάση αυτής της σκληρής κριτικής εντοπίζεται στην Αποστολική Παραίνεση, όπου ο ποντίφικας επεσήμανε τη «βαθιά ανθρωπολογική κρίση», που συνίσταται «στην άρνηση του πρωτείου του ανθρώπινου όντος», ο οποίος συντρίβεται από μια «δικτατορία χωρίς πρόσωπο και χωρίς ένα αληθινά ανθρώπινο σκοπό», στηριγμένη σε στον «φετιχισμό του χρήματος»[18].

            Δεν χρειάζεται να θυμίσει κανείς την σαφή διδασκαλία του Χριστού για την κυριότητα του ειδωλοποιημένου χρήματος, που πασχίζει να ανταγωνιστεί την απόλυτη κυριότητα του Θεού[19]. Εκείνο που μάλλον αξίζει να τονίσουμε είναι πως αυτή η κριτική αποτελεί συνάμα και μια γίνεται αυτοκριτική και για την ποιμαίνουσα και θεσμική Εκκλησία, η οποία θα πρέπει να υπερβεί τον πειρασμό της σύγχρονης «παγκοσμιοποιημένης αδιαφορίας»[20] καθώς και τον αμφιλεγόμενο εθισμό της να προτιμά τη συντροφιά, τη φίλια και την εύνοια των ισχυρών, αγνοώντας το παράδειγμα του Ιδρυτή της και το γεγονός ότι η δύναμή της εντοπίζεται ακριβώς στο πιο αδύναμο, μη προνομιούχο και αποκλεισμένο κομμάτι της κοινωνίας. Αυτός ο χρόνιος συγχρωτισμός και η συνεργασία της Εκκλησίας με τους ισχυρούς πιθανόν να εξηγεί την ατολμία της να εντοπίζει και να κατονομάζει την αιτία και την πηγή των ανισοτήτων. Ο πάπας Φραγκίσκος κηρύσσει μια ποιμαντική διακονία δραστική, έμπρακτη και αποτελεσματική για τους φτωχούς. Όχι απλώς μια ελεημοσύνη που συχνά δεν αποτελεί παρά ένα πρόσκαιρο αντίδοτο, που λειτουργεί ως άλλοθι για την βουβή συνενοχή[21] των πιστών και της ίδιας της παοιμαίνουσας Εκκλησίας, αλλά μια ριζική ανατροπή των δομών που καθιστούν αναγκαία την ελεημοσύνη· όχι μια παρηγοριά αλλά μια συστράτευση στο πλευρό των φτωχών για να ξανακερδίσουν την αξιοπρέπεια και τον αυτοσεβασμό τους· όχι μια τιθάσευση του κοινωνικού θυμού των φτωχών, που θα απέτρεπε εντάσεις αλλά έναν αγώνα για την εξάλειψη της νοσηρής κοινωνικής μήτρας που τους γεννά, τους εξαθλιώνει, και όταν δεν τους χρησιμοποιεί ως αναλώσιμα υλικά για την ευμάρεια των λίγων, τους αντιμετωπίζει ως ενοχλητικά απόβλητα.

 

6. Η επανάσταση της αγάπης

            Όπως προσπαθήσαμε να δείξουμε, οι βασικοί άξονες της ποιμαντικής πρότασης του πάπα Φραγκίσκου δεν αποτελούν παρά διαφορετικές όψεις και εκδηλώσεις της ένσαρκης αγάπης, που φανερώθηκε ανάγλυφα στο “γεγονός Χριστός”, και καλεί σε μια σταυροαναστάσιμη μεταμόρφωση του κόσμου σε μια εμπειρία αδελφοσύνης, αλληλεγγύης και ενότητας[22]. Για τον λόγο αυτό, εφόσον η Εκκλησία σήμερα και πάντοτε, θέλει να πολιτεύεται σύμφωνα με την χριστολογικά αγαπητική της υπόσταση, καλείται να πυροδοτήσει, να στελεχώσει και να ενορχηστρώσει μια «επανάσταση της τρυφερότητας και της στοργής»[23].

            Όταν ο Ελύτης έγραψε το Άξιον Εστί, επεξεργαζόμενος ποιητικά τη φρικτή εμπειρία του Δεύτερου Μεγάλου Πολέμου, προφήτεψε τη «διαρκή επανάσταση φυτών και λουλουδιών» (Ανάγνωσμα Έκτο, Προφητικό), που θα δείξει τη νίκη της ζωής πάνω σε μια γη, ρημαγμένη από τη φονική επέλαση του κακού. Αναλογικά, η «επανάσταση της τρυφερότητας και της στοργής» που κηρύσσει ο πάπας Φραγκίσκος βεβαιώνει την ανθεκτικότητα και την οριστική νίκη της αθωότητας, της διακονίας, της αγάπης και αγαθότητας, που σαν λουλούδια και χόρτα μυριστικά, σε πείσμα του εφήμερου θριάμβου των δυνάμεων του σκότους, ανθίζουν κάτω από το φως του λαβωμένου Ήλιου της Δικαιοσύνης.

           

 

---

[1] Αποστολική Παραίνεση Η χαρά του Ευαγγελίου, του πάπα Φραγκίσκου προς τους επισκόπους, τους ιερείς και τους διακόνους τους αφιερωμένους μοναχούς και μοναχές και προς τους λαϊκούς πιστούς για την αναγγελία του Ευαγγελίου στον σημερινό κόσμο, μτφρ. Π. Ανδριώτης, επιμ. π. Σεβαστιανός Ροσσολάτος, εκδ. Ιεράς Συνόδου Καθολικής Ιεραρχίας Ελλάδος, (χ.τ.) 2014 [στο εξής Η χαρά του Ευαγγελίου].

[2] Η χαρά του Ευαγγελίου, § 20, σ. 21.

[3] Η χαρά του Ευαγγελίου, § 8, σ. 10.

[4] Η χαρά του Ευαγγελίου, § 49, σ. 41

[5] Η χαρά του Ευαγγελίου, § 2, σ. 5.

[6] Μτ 20, 28.

[7] Η χαρά του Ευαγγελίου, § 39, σ. 33. Πρβλ. στο ίδιο, § 93, σ. 72.

[8] Η χαρά του Ευαγγελίου, § 24, σ. 22.

[9] Η χαρά του Ευαγγελίου, § 209, σ. 157.

[10] Μτ 25, 41.45.

[11] http://www.ilgiornale.it/news/interni/papa-francesco-io-comunista-seguo-vangelo-1007635.html . Πρβλ. http://www.ilgiornale.it/news/cronache/centro-sociale-leoncavallo-pellegrinaggio-bergoglio-1063141.html

[12] Βλ. http://w2.vatican.va/content/francesco/it/speeches/2013/march/documents/papa-francesco_20130316_rappresentanti-media.html

[13] Η χαρά του Ευαγγελίου, § 48, σ. 40.

[14] Αυτοείδωλον εγενόμην

[15] Η χαρά του Ευαγγελίου, § 200, σ. 151

[16] Βλ. σχετικά «La cultura dell’incontro con i più bisognosi”, L’Osservatore Romano, 8 agosto 2013, σ. 8.

[17] http://www.avvenire.it/Lettere/Pagine/la-parola-forte-del-papa-ingiustizia.aspx

[18] Η χαρά του Ευαγγελίου, § 55, σ. 46.

[19] Πρβλ. Μτ 6, 24.

[20] Η χαρά του Ευαγγελίου, § 54, σ. 45.

[21] Η χαρά του Ευαγγελίου, § 211, σ. 157-158.

[22] Η χαρά του Ευαγγελίου, § 87, σ. 69.

[23] Η χαρά του Ευαγγελίου, § 88, σ. 70· § 288, σ. 207.