Βασίλης Παππάς:Ο Θεός, οι Νέοι και άλλες …. Ιστορίες

Δημοσιεύουμε με χαρά την  εισήγηση του φίλου Βασίλη Παππά , στην παρουσίαση του βιβλίου μας στα Τρίκαλα τον προηγούμενο Απρίλιο.Ο εισηγητής,άνθρωπος με ανοικτό πνεύμα χωρίς ιδεολογικές αγκυλώσεις , προέρχεται από το χώρο της  Αριστεράς .

Τίτλος προκλητικός.

Αναφέρεται στους νέους. Μα είναι από τη φύση τους προκλητικοί και επαναστατικοί. Από την Αντιγόνη μέχρι τη γενιά του 114, από τους νεαρούς συντρόφους του Ρήγα Βελεστινλή  μέχρι τον Κον Μπετίτ το Μάη του 68 και τον Γιαν Πάλαχ στην «΄Ανοιξη της Πράγας», από την Ηλέκτρα Αποστόλου της ΕΠΟΝ μέχρι την εξέγερση της Νομικής και τον δικό μας φοιτητή Κώστα Γεωργάκη που αυτοπυρπολήθηκε στη Γένοβα το 1970,  πάντοτε ήταν στην πρωτοπορία των κοινωνικών συγκρούσεων και αλλαγών, πληρώνοντας δυσθεώρητο  αντίτιμο. Ήταν και ελπίζω να είναι (οι νέοι και οι αγώνες τους) «η ελπίδα των περιθωριακών, των ανυπεράσπιστων, των εξορισμένων, των απόκληρων, των κατατρεγμένων, των κυνηγημένων για τις ιδέες τους».

Αναφέρεται στο rock ‘n roll. Μα είναι πέρα από είδος μουσικής και κίνημα που σημάδεψε τη γενιά μας, ίσως και τη γενιά των παλαιότερων, κίνημα αμφισβήτησης του 60 συνυφασμένο με τις διεκδικήσεις των μαύρων (Μάρτιν Λούθερ Κινγκ), συνυφασμένο με τα αντιπολεμικά κινήματα (Βιετνάμ), με την αυτοδιάθεση των λαών (Αφρική), με το φεμινιστικό κίνημα (Σιμόν Ντε Μποβουάρ), με τους αγώνες για τη μεταμόρφωση του κόσμου.

Αλήθεια τι θέλει ο ομιλών σε μια τέτοια σύναξη στην οποία από το ένα μέλος της εξίσωσης υπάρχουν οι Νέοι και η κοινωνία και από το άλλο μέλος της εξίσωσης ο Θεός και η θρησκεία; Ή παραφράζοντας τον ποιητή «Στρατηγέ τι ζητούσες στη Λάρισα συ ένας Υδραίος;», θέτει το προκλητικό ερώτημα «οπαδέ της φυσικής επιστήμης και της πειραματικής απόδειξης, τι ζητάς εσύ ανάμεσα στους φιλόσοφους και θεολόγους;»

Δύο ερωτήματα πάντοτε διαχρονικά και επίκαιρα.

Ερώτημα πρώτο: Ποια η σχέση Επιστήμης και θρησκείας; Οι πορείες και των δύο είναι παράλληλες, συγκρουόμενες και μοναχικές ή μπορεί και να συγκλίνουν;

Ερώτημα δεύτερο: Ποια η σχέση της Θεολογίας της Απελευθέρωσης και των κοινωνικών κινημάτων με τη Θρησκεία;

Προφανώς (δανειζόμενος τον τίτλο ενός κεφαλαίου του βιβλίου) για να προσεγγίσουμε και στα δύο ερωτήματα χρειάζεται «Ανοικτό πνεύμα, ταπείνωση και μπόλικη αγάπη». Και επειδή μπροστάρηδες σε τέτοια ερωτήματα είναι πάντοτε οι νέοι (αυτό θέλω να ελπίζω) δανείζομαι ένα μικρό απόσπασμα «Για να κουβεντιάσει κανείς με τους νέους ανθρώπους για το Θεό» , λέει ο συγγραφέας – για τα επίγεια λέει ο ομιλών – «χρειάζεται να αγαπάει τον διάλογο, να έχει διάθεση να διαλεχτεί, να τους ακούσει. Όχι να τους επιβάλλει απόψεις, θέσεις, αντιλήψεις, ιδεολογήματα. Να μην έχει έτοιμες απαντήσεις και τσιτάτα, αλλά να προσπαθήσει να κατανοήσει τις αναζητήσεις, τις αγωνίες, τις ανησυχίες, τις αντιρρήσεις τους ακόμη και την πλήρη άρνησή τους για αυτά που εκπροσωπεί».

Μα έτσι δεν πορεύεται και η επιστήμη; Με τον διάλογο, με τις ανοικτές θέσεις και αντιλήψεις, χωρίς εκ των προτέρων  απαντήσεις και βέβαια με την άρνηση καθεστηκυίων αντιλήψεων και ιδεολογημάτων. Στη δημόσια σφαίρα η σχέση μεταξύ Επιστήμης και Θρησκείας παραπέμπει σε δύο στρατόπεδα τα οποία ανάλογα με τις κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες πότε αντιμάχονται το ένα το άλλο και πότε – ειδικά σε σύγχρονα θέματα ηθικής – μπορούν να αλληλοσυμπληρώνονται. Πολλές φορές η Εκκλησία αισθάνθηκε απειλούμενη, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως οι εκκλησιαστικοί λειτουργοί είχαν όλοι την ίδια άποψη για τον τρόπο αντιμετώπισής της. Ορισμένοι επέλεξαν τη μετωπική σύγκρουση, άλλοι επέλεξαν να εύρουν διαύλους επικοινωνίας προς όφελος και της Επιστήμης και της Θρησκείας. Όλοι γνωρίζουν τη σύγκρουση και την καταδίκη του Γαλιλαίου από την παπική Εκκλησία, λίγοι όμως γνωρίζουν τον αρχικά  έντιμο συμβιβασμό που στην αρχή επιτεύχθηκε, με τον οποίο ο Γαλιλαίος με τη βοήθεια ισχυρών εκκλησιαστικών παραγόντων, κατάφερε να αποσπάσει την άδεια της Εκκλησίας να συζητάει και να διδάσκει τον ηλιοκεντρισμό, αρκεί να μην διατυμπανίζει την πίστη του στο συγκεκριμένο σύστημα! Στα καθ’ υμάς πολλοί γνωρίζουν τους δύο Λόγιους – κληρικούς λαμπρά τέκνα του Νεοελληνικού Διαφωτισμού τον Ευγένιο Βούλγαρη (μεταφράζει Βολταίρο - Περί συστήματος του παντός, Βιέννη, 1805 -  Σχεδίασμα περί της ανεξιθρησκείας, Λειψία, 1768 ) και τον Νικηφόρο Θεοτόκη (μεταφράζει Νεύτωνα - Στοιχεία Φυσικής, Λειψία 1766-67). Στο νεωτερικό αυτό πνεύμα των δύο κληρικών υπάρχει και ο συντηρητικός αντίλογος της ίδιας της εκκλησίας με το «Τρόπαιον Εκ της Ελλαδικής πανοπλίας κατά των οπαδών του Κοπερνίκου, του Σεργίου Μακραίου , 1816 ...(κατ’ εντολήν  του Πατριάρχου Ιερουσαλήμ κ. Ανθίμου).

Πλήθος τα παραδείγματα ανάπτυξης της Επιστημονικής σκέψης. Πολλοί παιδαγωγοί και ιστορικοί της Επιστήμης την παρομοιάζουν με τον τρόπο ανάπτυξης της σκέψης ενός παιδιού. Μόνο που το μυαλό πρέπει να είναι ανοικτό. Διότι (δανείζομαι πάλι από το βιβλίο) , «Το μυαλό είναι σαν το αλεξίπτωτο, αν δεν είναι ανοικτό δεν δουλεύει». Στην πορεία του χρόνου τρία σημαντικά θέματα αναδεικνύονται. Το πρώτο είναι η ιστορικότητα της σχέσης η οποία αναδιαμορφώνεται  μέσα από τις αλλαγές που έχουν επέλθει ανά τους αιώνες στα πεδία της επιστήμης και της θρησκείας. Πρόκειται για σχέση ανάμεσα στους λειτουργούς δύο θεσμών που ο καθένας ασκεί μια διαφορετικού τύπου εξουσία και προτείνει στην κοινωνία ένα διαφορετικό είδος γνώσης. Το δεύτερο είναι η οριοθέτηση τόσο της Επιστήμης όσο και της Θρησκείας. Ο αποδεικτικός λόγος της πρώτης (πείραμα), ο μεταφυσικός λόγος της δεύτερης (πίστη). Σε ζητήματα ηθικής, και αυτογνωσίας η Επιστήμη και η θρησκεία μπορούν και συναντώνται. Και τρίτο μπορεί ο Laplace να είχε την απάντηση στην ερώτηση που του έθεσε ο Ναπολέων Βοναπάρτης για το που βρίσκεται ο Θεός στο μνημειώδες έργο του «Ουράνια Μηχανική» με την προβοκατόρικη απάντηση «Δεν χρειάζομαι μια τέτοια υπόθεση», όμως η σχέση επιστήμης και θρησκείας είναι μια αέναη επαναδιαπραγμάτευση ανάμεσα σε άτομα, θεσμούς και κοινωνικές ομάδες είναι μια διαρκής συγκρουσιακή συνύπαρξη (όπως των νέων) πολιτικών, κοινωνικών και ιδεολογικών διαμαχών στην εξέλιξη του κόσμου.

 Απομένει να αναφερθούμε στο δεύτερο ερώτημα. Το Rock ‘n Rock στη δεκαετία του 60 ήταν  μια παρακμιακή μουσική που οδηγούσε τους νέους σε επικίνδυνες ατραπούς ή περιείχε το σπέρμα της διαρκούς αμφισβήτησης και της επανάστασης; Τα Gospel που συνόδευαν στις πορείες τον Martin Luther King ή το Imagine του John Lennon ή το «είναι επικίνδυνοι όλοι αυτοί, οι μεθυσμένοι απ΄το Θεό, οι εθισμένοι στη ζωή …» από τις Τρύπες μήπως δίνουν απαντήσεις στις διαρκείς αναζητήσεις των νέων ανθρώπων για έναν κόσμο με αγάπη και κοινωνική δικαιοσύνη; Μια από τις αφετηρίες (δηλώνει ο συγγραφέας) ο Χριστιανισμός. «οφείλει να είναι η ελπίδα των περιθωριακών, των ανυπεράσπιστων, των εξορισμένων, των απόκληρων, των κατατρεγμένων, των κυνηγημένων για τις ιδέες τους … έχουμε ανάγκη ένα μαχητικό και δυναμικό Χριστιανισμό που θα είναι ταυτόχρονα θρησκεία του διαλόγου και της καταλλαγής». Σε αυτά τα ερωτήματα τα πράγματα είναι αρκούντως ξεκάθαρα. Δεν θα αναφερθώ σε μια παραβολή που περιγράφεται στο βιβλίο, αλλά θα θέσω στην κρίση σας τον Θεό της εξουσίας σε αντιδιαστολή με τον Θεό του κόσμου. Κάποια στιγμή θα πρέπει να επιλέξουμε μεταξύ του παπά – Γρηγόρη των προεστών και της εξουσίας και του παπά – Φώτη των προσφύγων στο έργο του Καζαντζάκη. Μεταξύ εκείνου που διάβαζε στη διάρκεια της δικτατορίας και του Αναστασίου Γιαννουλάτου που υφηγητής της θεολογικής τύλιγε με το ράσο του φοιτητές της κατάληψης της Νομικής οδηγώντας τους μακριά από τους διώκτες τους. Του παπά Γιώργη της Ελευσίνας που μεταξύ των άλλων οργάνωνε τη γιορτή του Εργάτη Χριστού στον Πειραιά και του αμείλικτου διώκτη του ιεράρχη, πρώην ταγματάρχη της χωροφυλακής και υμνητή μισαλόδοξης νεοναζιστικής οργάνωσης. Και παλαιότερα «σύμφωνα με τις Ευαγγελικές αρχές, ο χριστιανός είναι ή θα έπρεπε να είναι στο πλευρό των αδύναμων και των ηττημένων», όπως ο παπάς  στην έξοδο του Μεσολογγίου, ο παπά – Ανυπόμονος της Μ. Αγάθωνος στο ΕΑΜ, ο Κοζάνης Ιωακείμ, ο  Ηλίας Αντώνιος, τους οποίους το εθνικόν κράτος τους «τίμησε»  δεόντως!

Τούτα τα παραδείγματα όπως και πολλά άλλα μπορούν να ιδωθούν κάτω από το πρίσμα της Θεολογίας της Απελευθέρωσης.  Αν θέλαμε να επιλέξουμε ένα χαρακτηριστικό της Θεολογίας της Απελευθέρωσης, αυτό θα ήταν η ταξική επιλογή, η ταξική μεροληψία υπέρ των φτωχών. Η κρίσιμη διαφορά με τη φιλεύσπλαχνη φιλανθρωπία της επίσημης Εκκλησίας είναι ότι για τη Θεολογία της Απελευθέρωσης οι φτωχοί δεν νοούνται ως αντικείμενα (βοήθειας, συμπόνιας, ελεημοσύνης) αλλά ως δρώντα υποκείμενα της ιστορίας τους, ως δρώντα υποκείμενα της απελευθέρωσής τους.

Η Θεολογία της Απελευθέρωσης είναι ένα σώμα κειμένων και πρακτικών που αποτελεί τη θεωρητική έκφραση ενός ευρύτατου κινήματος το οποίο εμφανίζεται στις αρχές της δεκαετίας του 1960 και το οποίο θα μπορούσε να ονομαστεί Χριστιανισμός της Απελευθέρωσης — ένα κίνημα που περιλαμβάνει κοινότητες βάσης, λαϊκές (αγροτικές, εργατικές, ιθαγενικές) θρησκευτικές ομάδες, κινήματα γειτονιάς και ακτημόνων κ.λπ. Η Θεολογία της Απελευθέρωσης (Γκουστάβο Γκουτιέρες  - Θεολογία της Απελευθέρωσης) είναι ταυτόχρονα μια θρησκευτική, ηθική και κοινωνική διαμαρτυρία ενάντια στην αδικία και ένα κάλεσμα για ριζική κοινωνική αλλαγή. Υπήρξε μια αδυσώπητη πολιτικοκοινωνική και ηθική αμφισβήτηση του καπιταλισμού, χρησιμοποιώντας αφενός τα μαρξιστικά εργαλεία και αφετέρου μια νέα, ριζοσπαστική ανάγνωση της Βίβλου ως παραδείγματος του αγώνα για κοινωνική απελευθέρωση. Ως εκ τούτου, για τους εκπροσώπους της καθεστηκυίας τάξης (κοινωνικοπολιτικής και εκκλησιαστικής) αποτέλεσε μια έμπρακτη αμφισβήτηση της εξουσίας τους.

Το βιβλίο αυτό ας δίνει το έναυσμα ενός συνεχούς διαλόγου σύγκλησης αντιτιθέμενων κοινωνικών ρευμάτων, επιστημονικών ανακαλύψεων και μεταφυσικών αναζητήσεων. Κανείς από εμάς δεν κατέχει την «εξ’ αποκαλύψεως αλήθεια». Μπορούμε όμως να βρίσκουμε μικρές τομές συνύπαρξης ακόμη και αν διαφωνούμε σε οντολογικά ζητήματα.

Διότι «οι νέοι δεν μπορούν να αποδέχονται μια κοινωνία που η αξιοπρέπεια, η συλλογικότητα, η αξιοκρατία, η συνευθύνη βρίσκονται στο περιθώριο. Οφείλουν να είναι η πνευματική αλητεία της κοινωνίας».

Βασίλειος Παππάς – εκπαιδευτικός (φυσικός)