Η ευρωπαϊκή προοπτική της γειτονικής Τουρκίας, χώρας με σχεδόν 99% του πληθυσμού της να ανήκει στη μουσουλμανική θρησκεία, είναι γεγονός. Είναι η χώρα, με το λαό της οποίας συνυπάρχουμε στην ίδια γεωγραφική περιοχή εδώ και αιώνες, και θα είναι η χώρα με την οποία θα συνεργαστούμε σ’ όλους τους τομείς στο μέλλον. Οι λόγοι που ήταν το κίνητρο για την παρούσα προσπάθεια ερευνητικής και συγκριτικής προσέγγισης της θρησκευτικής εκπαίδευσης είναι: οι ολοένα αυξανόμενες διακρατικές επαφές -3.111.000 ευρώ διατέθηκαν ως ανθρωπιστική βοήθεια από την ελληνική κυβέρνηση το 2005-, η αλματώδης αύξηση στη διακίνηση ανθρώπων και αγαθών, η συνεχώς διευρυνόμενη συζήτηση για τη θέση και μορφή του Ισλάμ στην τουρκική κοινωνία και στην Ευρώπη γενικότερα, η επικείμενη εναρμόνιση της τουρκικής εκπαιδευτικής νομοθεσίας προς τα επικρατούντα στην ΕΕ με πρώτο θέμα συζήτησης την παιδεία και τον πολιτισμό, η συμμετοχή τούρκων καθηγητών, φοιτητών και μαθητών στα ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά προγράμματα ανταλλαγών και επισκέψεων μελέτης, η διαβίωση τουρκόφωνων μουσουλμανικών πληθυσμών στη Θράκη που διδάσκονται εν μέρει από τα τουρκικά διδακτικά εγχειρίδια βάσει διμερών συμφωνιών, η γλωσσική και θρησκευτική συνύπαρξη στην ίδια περιοχή, το γεγονός ότι η τουρκική μαζί με την ελληνική αποτελούν επίσημη γλώσσα της εκπαίδευσης στα μειονοτικά σχολεία της Ελλάδας, η συχνή πλέον παρουσία μουσουλμάνων μαθητών στα ελληνικά δημόσια σχολεία και η λειτουργία πολυπολιτισμικών σχολείων. Το γεγονός και μόνο ότι ιερά πρόσωπα του Χριστιανισμού, όπως ο Χριστός, η Παναγία και οι άγιοι της ΠΔ μνημονεύονται δεκάδες φορές στο ίδιο το Κοράνιο, το ιερό βιβλίο των Μουσουλμάνων, αλλά και το ότι στη χώρα μας η δεύτερη μεγάλη θρησκευτική ομάδα είναι οι μουσουλμάνοι, είναι πιστεύω επαρκές κίνητρο–πάντα επίκαιρο για μας τους θεολόγους-για την ενασχόληση με τη θρησκευτική εκπαίδευση της Τουρκίας.
Στην παρούσα προσπάθεια αξιολογούμε συνοπτικά και συγκριτικά τα εν χρήσει νέα αναλυτικά προγράμματα του θρησκευτικού μαθήματος και προ πάντων τα νυν εν χρήσει σχολικά εγχειρίδια θρησκευτικών, που αποτελούν και τη βάση της θρησκευτικής εκπαίδευσης που παρέχεται στους μαθητές και μαθήτριες της Τουρκίας και της Ελλάδας . Η πραγματικότητα της θρησκευτικής εκπαίδευσης των δύο γειτονικών χωρών παρουσιάζει ενδιαφέρον, καθώς μέσα από αυτή διαφαίνονται διδακτικές πρακτικές, εκπαιδευτικές και ιδεολογικές προσεγγίσεις.
Τα Αναλυτικά Προγράμματα
Πριν από λίγες εβδομάδες κυκλοφόρησαν στην Τουρκία τα νέα βιβλία θρησκευτικών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας, που γράφτηκαν με βάση το νέο τουρκικό αναλυτικό πρόγραμμα (ΑΠ) για τα Θρησκευτικά, το οποίο τέθηκε σε ισχύ το Μάρτιο του 2005 . Τα ελληνικά νέα βιβλία θρησκευτικών της υποχρεωτικής εκπαίδευσης (Δημοτικό-Γυμνάσιο), έχουν συγγραφεί με βάση το επίσης νέο ΑΠ σπουδών θρησκευτικών του 2003 , αλλά θα κυκλοφορήσουν το 2006-7. Τα βιβλία θρησκευτικών που είναι σε χρήση και φέτος έχουν συγγραφεί με βάση το ΑΠ που ίσχυε πριν από το 2003 . Έτσι στην πραγματικότητα έχουμε δύο ελληνικά ΑΠ θρησκευτικών που ισχύουν ταυτόχρονα. Σαφώς προέχει το νέο ΑΠ του 2003 με βάση τη διαθεματικόητα, καθώς τα νέα διδακτικά βιβλία γράφτηκαν με βάση αυτό. Τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Τουρκία το μάθημα των Θρησκευτικών βρίσκεται υπό την αποκλειστική ευθύνη της πολιτείας, των Υπουργείων Παιδείας και όχι των αντιστοίχων θρησκευτικών κοινοτήτων.
Το 2004 το Συμβούλιο της Ευρώπης σε σχετική με την Τουρκία έκθεσή του συνιστούσε στην τουρκική Κυβέρνηση να αρθεί ο υποχρεωτικός χαρακτήρας του μαθήματος των Θρησκευτικών, να διδάσκεται σε προαιρετική βάση και να επανεξεταστεί το περιεχόμενό του. Η ίδια έκθεση ανέφερε ότι θα πρέπει να απαλειφτούν οι μειωτικές εκφράσεις και αναφορές στην ελληνική και αρμενική μειονότητα. Το Υπουργείο Παιδείας απάντησε λέγοντας ότι θα αλλάξουν τα ΑΠ Θρησκευτικών και τα βιβλία, απορρίπτοντας όμως την άρση του υποχρεωτικού χαρακτήρα του μαθήματος. Πράγματι, το Μάρτιο του 2005 τέθηκαν σε ισχύ τα νέα αναλυτικά προγράμματα (ΑΠ) Θρησκευτικών του τουρκικού Υπουργείου Παιδείας και το Σεπτέμβριο του ιδίου έτους εκδόθηκαν και κυκλοφόρησαν τα νέα βιβλία Θρησκευτικών για όλα τα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Τα νέα ΑΠ του θρησκευτικού μαθήματος της Τουρκίας αντικατέστησαν 23 χρόνια μετά τα παλιά ΑΠ, που ίσχυαν από τις 29 Μαρτίου του 1982 . Είχαν προηγηθεί στις 30/10/1986 και 13/3/1992 ορισμένες μικρές, αλλά σημαντικές μεταβολές, που επέτρεψαν τότε τις εκτενείς αναφορές στις άλλες θρησκείες. Είχαν μάλιστα ειδική αναφορά στην παρουσία στα τουρκικά σχολεία και μαθητών που ανήκουν στην ελληνική, αρμενική και εβραϊκή μειονότητα και στην αναγκαιότητα της γνώσης των μειονοτήτων από την πλειοψηφία. Γινόταν επίσης αναφορά στη διεύρυνση των οριζόντων των μαθητών με το σεβασμό των άλλων θρησκευτικών δογμάτων και των διαφορετικών πολιτισμών. Οι μαθητές άλλων θρησκειών δε διδάσκονταν τις ενότητες περί προσευχής, νηστείας και απαγγελίας του Κορανίου, αλλά ούτε και τα της ισλαμικής νηστείας και προσευχής. Δυστυχώς οι ενότητες αυτές έχουν απαλειφτεί από το νέο ΑΠ του Μαρτίου του 2005. Παραμένουν όμως και στα νέα βιβλία οι αναφορές στον Χριστιανισμό, τον Ιουδαϊσμό και στις άλλες θρησκείες. Τα νέα ΑΠ προσέκρουσαν σε οξεία κριτική μερίδας του τύπου και των διανοουμένων της Τουρκίας και θεωρήθηκαν ως προσπάθεια περαιτέρω επιβολής του Ισλαμισμού σ΄ ένα λαϊκό κράτος, σε πλήρη αντίθεση προς το λαϊκό Κράτος και το Σύνταγμα που κατοχυρώνει την ελευθερία της συνείδησης και το δικαίωμα της μη αποκάλυψης του θρησκευτικού πιστεύω των πολιτών. Το μάθημα αυτό, σύμφωνα με τις παραπάνω επικρίσεις λόγω του υποχρεωτικού του χαρακτήρα δε διαφυλάσσει την θρησκευτική ελευθερία των πολιτών και αναιρεί το λαϊκό-κοσμικό χαρακτήρα της δημόσιας εκπαίδευσης της Τουρκικής Δημοκρατίας. Τέλος, μετά από κριτική γιατί δεν αναφέρονται στα παλιά βιβλία ο Μπεκτασισμός και ο Αλεβιτισμός (Σιϊτισμός της Τουρκίας), αλλά μόνο ο Σουνιτισμός που επικρατεί, τώρα στα νέα ΑΠ υπάρχουν αρκετές αναφορές στα δόγματα αυτά, αλλά και σε άλλα θρησκευτικά ρεύματα του Ισλάμ.
Από το Σεπτέμβριο του 2005 επήλθαν σημαντικές αλλαγές και στη γενική δομή της εκπαίδευσης στην Τουρκία: η πρωτοβάθμια διαρκεί τώρα οκτώ έτη, δηλ. περιλαμβάνει μαζί με το Δημοτικό και τις δύο πρώτες τάξεις του Γυμνασίου (Α΄ και Β΄), η δε δευτεροβάθμια διαρκεί τέσσερα έτη, από την ενάτη (Γ΄ Γυμνασίου) έως τη δωδέκατη, περιλαμβάνοντας έτσι και την τρίτη Γυμνασίου στο Λύκειο. Έτσι το τουρκικό Λύκειο έχει πλέον τέσσερις τάξεις με την τελευταία γυμνασιακή τάξη να θεωρείται λυκειακή. Η υποχρεωτική εκπαίδευση στην Τουρκία είναι η πρωτοβάθμια (1η έως 8η τάξη).
Περιεχόμενο Αναλυτικών Προγραμμάτων
Τα ΑΠ πρωτοβάθμιας της Τουρκίας ξεκινούν με πέντε γενικές αρχές που είναι:η ορθή κατανόηση της θρησκείας, η συμβολή της πίστης στην παγκόσμια επικοινωνία, η γνωριμία με τα ήθη και έθιμα που πηγάζουν από τη μουσουλμανική θρησκεία, η διεύρυνση των θρησκευτικών και πολιτιστικών οριζόντων των μαθητών με γνωριμία των άλλων θρησκειών και η ανοχή και η ορθή συμπεριφορά απέναντι στους αλλόθρησκους που πηγάζει από αυτήν και η εξασφάλιση υγιούς θρησκευτικής εκπαίδευσης με σκοπό τον ενστερνισμό ηθικών, ανθρωπιστικών και πολιτιστικών αξιών. Συνεχίζει παραθέτοντας λεπτομερώς 26 γενικούς σκοπούς και 35 έως 40 ειδικούς σκοπούς, ξεχωριστά για την κάθε τάξη (4η – 8η).Οι ειδικοί σκοποί είναι σχεδόν ταυτόσημοι με τις υποενόητες των διδακτικών ενοτήτων. Στους γενικούς σκοπούς περιλαμβάνονται η μη σύγκρουση του Ισλάμ με την επιστήμη, η γνωριμία με τις διαφορετικές θρησκευτικές αντιλήψεις και η ανοχή προς τα θρησκευτικά πιστεύω των άλλων. Σους ειδικούς σκοπούς περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων η γνωριμία με τη ζωή και την οικογένεια του Προφήτη Μωάμεθ, η αγάπη του Θεού προς τα παιδιά, η αγάπη προς την οικογένεια, η σημασία που δίνει ο Μωαμεθανισμός στην καθαριότητα και η αποστήθιση κεφαλαίων του Κορανίου.
Στα ΑΠ της δευτεροβάθμιας της Τουρκίας στην αρχή αναφέρονται οι γενικές βασικές αρχές-σκοποί της τουρκικής εθνικής εκπαίδευσης ,οι οποίες είναι: η ανατροφή πολιτών που θ’ ασπάζονται τις αρχές του κεμαλικού εθνικισμού (milliyetcilik), πολιτών που θα ενστερνίζονται και θα καλλιεργούν τις εθνικές, ηθικές, πνευματικές και πολιτιστικές αξίες του τουρκικού έθνους, θα αγαπούν και θα ανυψώνουν την οικογένεια, την πατρίδα και το έθνος και θα έχουν επίγνωση των καθηκόντων των απέναντι στην τουρκική Δημοκρατία, η οποία έχει ως θεμελιώδεις αρχές τα δικαιώματα του ανθρώπου και τις συνταγματικές επιταγές του δημοκρατικού, λαϊκού, κοινωνικού και δίκαιου Κράτους. Στο ίδιο ΑΠ υπάρχουν και άλλες αναφορές άλλων θεμελιωδών γενικών αρχών, όπως περί σωματικής και πνευματικής υγείας, περί ελεύθερης σκέψης, περί ευρύτητας αντιλήψεων και γαλούχηση ανθρώπων που σέβονται τα δικαιώματα του ανθρώπου, πολιτών που θα έχουν πρωτοβουλίες και δεξιότητες και που θα διαβιώνουν εν ευημερία και ευτυχία ,μέσα σε πνεύμα εθνικής ενότητας. Τις παραπάνω θεμελιώδεις γενικές αρχές της τουρκικής εθνικής παιδείας ακολουθούν άλλες πέντε αρχές που είναι ο σεβασμός προς τον άνθρωπο, στη σκέψη, στην ελευθερία, στους έχοντας ηθική, αλλά και προς την πολιτιστική κληρονομιά Ακολουθούν ως προέκταση τρόπον τινά των προηγουμένων οι βάσεις πάνω στις οποίες θεμελιώνεται η θρησκευτική εκπαίδευση: ανθρωπιστική και ανθρωπολογική, πολιτιστική, οικουμενική και νομική. Το ΑΠ δευτεροβάθμιας της Τουρκίας περιλαμβάνει 38 γενικούς σκοπούς για όλες τις τάξεις (9η -12η), οι κυριότεροι των οποίων είναι: η γνωριμία με τις βασικές αρχές και τη λατρεία του Μωαμεθανισμού, ο ενστερνισμός του Μωαμεθανισμού ως θρησκείας της ειρήνης, η γνωριμία με τις άλλες θρησκείες, ο σεβασμός των άλλων θρησκειών όπως ακριβώς και της δικής τους, ο σεβασμός στους μεγαλύτερους και η αγάπη προς τους μικρούς, η ορθή ερμηνεία του όρου μοίρα, ο ενστερνισμός ηθικών αξιών, η πολυπολιτισμική και ανεκτική στάση ζωής, ο ενοποιός ρόλος της πίστης στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και η απόλυτη ταύτιση που υπάρχει μεταξύ των παγκόσμιων και πανανθρώπινων πολιτιστικών αξιών με το Ισλάμ. Στη συνέχεια παραθέτονται οι αξίες-αρετές που πρέπει να διδάσκονται στους μαθητές, μερικές από τις οποίες είναι: η δικαιοσύνη, η αξία-σημασία της οικογένειας, η αμεροληψία, η εργατικότητα, η εμπιστοσύνη, η ευθύτητα, η αδελφοσύνη, η ανοχή, η φιλοξενία, ο σεβασμός, η υπευθυνότητα, η αγάπη προς την πατρίδα, η έννοια της θυσίας. Ακολουθούν τέλος οι δεξιότητες που θα πρέπει να αποκτήσει ο μαθητής μέσα από το μάθημα.
Τα αντίστοιχα νέα ελληνικά ΑΠ της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας περιλαμβάνουν 5 αναγκαίες αρχές που πρέπει να προωθηθούν, 8 γενικές αρχές της εκπαίδευσης που είναι κοινές για το Δημοτικό και Γυμνάσιο και Λύκειο και 12 άρθρα ως σκοπούς της διδασκαλίας των θρησκευτικών στο Δημοτικό και Γυμνάσιο. Ακόμη έχουν 7 ειδικούς σκοπούς για το Δημοτικό και 9 ειδικούς σκοπούς για το Γυμνάσιο. Για το Λύκειο ισχύει το παλιό ΑΠ, όπου έχουμε τρεις γενικούς σκοπούς και πέντε ειδικούς σκοπούς για την κάθε τάξη του Λυκείου . Οι 5 αναγκαίες αρχές που πρέπει να προωθηθούν σύμφωνα με την αρχική εισαγωγική ενότητα του ΑΠ, είναι η ανάπτυξη της προσωπικότητας του μαθητή, η δια βίου ανανέωση γνώσεων και δεξιοτήτων, η καλλιέργεια για την κριτική προσέγγιση των νέων τεχνολογιών, η διατήρηση της κοινωνικής συνοχής με ίσες ευκαιρίες για όλους και η καλλιέργεια της συνείδησης του ευρωπαίου πολίτη. Στις γενικές αρχές της ελληνικής εκπαίδευσης που φυσικά ισχύουν και για το θρησκευτικό μάθημα, συμπεριλαμβάνονται η παροχή γενικής παιδείας, η καλλιέργεια των δεξιοτήτων του μαθητή και η ανάδειξη των ενδιαφερόντων του, η εξασφάλιση ίσων ευκαιριών και δυνατοτήτων μάθησης για όλους τους μαθητές, η ενίσχυση της πολιτισμικής και γλωσσικής ταυτότητας στο πλαίσιο μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας, η ευαισθητοποίηση για την αναγκαιότητα προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος και η υιοθέτηση ανάλογων προτύπων συμπεριφοράς, η προετοιμασία για την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών πληροφόρησης και επικοινωνίας, η φυσική, ψυχική και κοινωνική ανάπτυξη και η ευαισθητοποίηση σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, παγκόσμιας ειρήνης και η διασφάλιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η προαγωγή της δημοκρατίας, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η διαθεματική προσέγγιση της γνώσης, η καλλιέργεια των δεξιοτήτων, η χρησιμοποίηση των νέων τεχνολογιών κατά την εκπαιδευτική διαδικασία, η ενίσχυση της πολιτισμικής και γλωσσικής ταυτότητας στα πλαίσια μίας πολυπολιτισμικής κοινωνίας, η ευαισθητοποίηση στα θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων κ.ά. Τα νέα ελληνικά ΑΠ του 2003 δεν προκάλεσαν μεγάλη συζήτηση για το μάθημα και τη δομή του, ενώ τα τουρκικά ΑΠ προβλήθηκαν από τα ΜΜΕ και αποτέλεσαν αντικείμενο έντονων αντιπαραθέσεων και θεωρήθηκαν ως επέλαση του Ισλαμισμού στα σχολεία.
Συγκρίνοντας τις βασικές αρχές, τους σκοπούς, τις προτεραιότητες και αντιλήψεις των δύο ΑΠ παρατηρούμε ότι καταρχάς συμπίπτουν στην προσπάθεια της καλλιέργειας των δεξιοτήτων, στην καλλιέργεια της φυσικής και ψυχικής ανάπτυξης, στο σεβασμό ανθρώπινων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας. Η ουσιαστική διαφοροποίηση έγκειται στο γεγονός ότι στο τουρκικό ΑΠ υπάρχει η κυρίαρχη ιδεολογία των κεμαλικών αρχών, καθώς και η προτροπή για πνεύμα εθνικής ενότητας, που είναι απαραίτητο για την επίτευξη των στόχων της παιδείας. Ακόμη, ενώ η καλλιέργεια της συνείδησης του ευρωπαίου πολίτη είναι το ζητούμενο για το ελληνικό ΑΠ, στα αντίστοιχα τουρκικά πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας δεν αναφέρεται πουθενά η λέξη Ευρώπη. Σε πάρα πολλά σημεία του τουρκικού ΑΠ γίνεται λόγος για την αναγκαιότητα της γνωριμίας με τις άλλες θρησκείες, την ανοχή και το σεβασμό των άλλων θρησκευτικών παραδόσεων, κάτι που απουσιάζει από την δική μας διδακτέα ύλη, είναι όμως αρκετά διάχυτη στο πνεύμα των βιβλίων. Σαφώς υπάρχει διαφοροποίηση μεταξύ των δύο ΑΠ και για τη νομική βάση της θρησκευτικής εκπαίδευσης: στην Τουρκία επικρατεί απόλυτα η αρχή του λαϊκού-κοσμικού Κράτους και σύμφωνα με το θεμελιώδη Νόμο περί Εθνικής Παιδείας είναι το α και το ω κάθε εκπαιδευτικής δραστηριότητας . Αυτό επαναλαμβάνεται συνεχώς ως ο κύριος σκοπός σ΄ όλα τα ΑΠ και στα βιβλία. Ουσιαστικές διαφορές μεταξύ των δύο ΑΠ υπάρχουν στις αναφορές των αξιών και των αρετών που πηγάζουν από την πίστη και τη λατρεία, και στον τρόπο που προτρέπονται οι μαθητές να τις ασπαστούν. Στα τουρκικά ΑΠ οι μαθητές καλούνται να τις αποδεχτούν, ενώ στα ελληνικά ΑΠ αναφέρεται η έμμεση γνώση τους μέσα από τις διηγήσεις της διδακτέας ύλης και μέσα από τα θέματα για συζήτηση.
Το μάθημα
Το μάθημα των Θρησκευτικών στην Ελλάδα έχει ιστορική παράδοση στη χώρα μας, ενώ στην Τουρκία καθιερώθηκε μόλις το 1982 . Από την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας το 1923 μέχρι το έτος 1982 η θρησκευτική εκπαίδευση ήταν ανύπαρκτη στα τουρκικά δημόσια σχολεία, ενώ στα μειονοτικά (ελληνικά-αρμενικά-εβραϊκά) η διδασκαλία Θρησκευτικών ήταν επιτρεπτή. Στην Τουρκία το μάθημα των θρησκευτικών φέρει την ονομασία Din kültürü ve ahlak bilgisi=Θρησκευτικός πολιτισμός και ηθική (διδασκαλία). Το ίδιο τίτλο φέρουν όλα ανεξαιρέτως τα βιβλία όλων των τάξεων πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας. Τόσο στην Τουρκία όσο και στην Ελλάδα αναβιώνουν κατά καιρούς οι συζητήσεις γύρω από το μάθημα. Στη χώρα μας, αν και είναι έντονες κατά καιρούς οι συζητήσεις περί της αναγκαιότητας ή μη του μαθήματος των Θρησκευτικών, καθώς και του υποχρεωτικού ή μη χαρακτήρα του, δε διαφαίνεται προς στιγμή να αμφισβητείται σοβαρά ο υποχρεωτικός χαρακτήρας του, καθότι έχει θεμέλια που στηρίζονται στη θρησκευτική παράδοση του λαού μας και οποιαδήποτε αμφισβήτηση της θέσης του θα προσέκρουε σε δυσαρέσκεια. Αυτό απέδειξε και πρόσφατο γκάλοπ . Η ΕΕ δεν μπορεί να έρθει σ΄ αντίθεση με τη βούληση του πληθυσμού μίας χώρας μέλους που επιθυμεί θρησκευτική παιδεία. Είναι όμως αναγκαίο να συζητηθεί και στη χώρα μας το ενδεχόμενο της διδασκαλίας Θρησκευτικών για αλλόδοξους, κάτι που προβλέπεται ήδη από την υπάρχουσα νομοθεσία. Τα θέματα αυτά πρέπει να τύχουν επιστημονικής και παιδαγωγικής προετοιμασίας, με σχολαστική και ενδελεχή μελέτη της εκπαιδευτικής εμπειρίας άλλων χωρών της ΕΕ, όπου διαβιούν πληθυσμοί αλλοδόξων.
Τα βιβλία
Όπως στην Ελλάδα έτσι και στην Τουρκία τα διδακτικά εγχειρίδια θρησκευτικών στηρίζονται στις γενικές αρχές της παιδείας, στους γενικούς και στους ειδικούς σκοπούς της διδασκαλίας του κάθε μαθήματος, όπως αυτοί καταγράφονται στα αντίστοιχα ΑΠ, καθώς αποτελούν νόμους του Κράτους και καθορίζουν με ακρίβεια τι πρέπει να διδάσκεται στις σχολικές αίθουσες της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Με βάση τα νέα τουρκικά ΑΠ που περιγράψαμε παραπάνω, συντάχθηκαν και τα διδακτικά εγχειρίδια του μαθήματος αυτού, διαφορετικών συγγραφέων, κυκλοφορούν στο εμπόριο από το Σεπτέμβριο του 2005 και τα σχολεία μπορούν να επιλέξουν όποια από αυτά επιθυμούν. Φυσικά όλα έχουν περιεχόμενο που συμφωνεί απόλυτα με τα ΑΠ Θρησκευτικών και όλες οι βασικές θεματικές τόσο της πρωτοβάθμιας όσο και της δευτεροβάθμιας που αναφέρθηκαν παραπάνω, αποτελούν τον πυρήνα των διδακτικών ενοτήτων των βιβλίων Θρησκευτικών. Τα βιβλία διανέμονται δωρεάν στα σχολεία, τα τουρκικά έχουν το πολύ 120 σελίδες, ενώ τα δικά μας κυμαίνονται από 190 έως 320, ανάλογα με την τάξη. Όλα τα βιβλία έχουν γραφτεί από συγγραφικές ομάδες υπό την εποπτεία των αντιστοίχων Υπουργείων Παιδείας. Όσον αφορά τέλος την εικονογράφηση, στα ελληνικά βιβλία είναι πολύ πλούσια σε χρώματα και εικόνες προσιτές στον κόσμο των παιδιών, ενώ τα τουρκικά περιέχουν ζωγραφιές φτιαγμένες από παιδιά, δεν έχουν απεικονίσεις ιερών προσώπων και κληρικών και δίνουν βάση στα παιδικά σκίτσα και στο φυσικό διάκοσμο. Για την εικονογράφηση των βιβλίων και για τα ποιήματα και κείμενα των βιβλίων συνεργάστηκαν πολλά σχολεία σ’ όλη την Τουρκία.
Στην Τουρκία η θρησκευτική εκπαίδευση στην πρωτοβάθμια αρχίζει από την 4η τάξη του Δημοτικού Σχολείου και διαρκεί μέχρι και την τελευταία τάξη του Λυκείου, ενώ στην Ελλάδα αρχίζει στην τρίτη Δημοτικού. Η όλη δομή του περιεχομένου και της φιλοσοφίας των βιβλίων ακολουθεί σχολαστικά τις προδιαγραφές των ΑΠ. Στα τουρκικά βιβλία πρωτοβάθμιας (1η-8η τάξη) έχουμε τις εξής βασικές διδακτικές ενότητες ανά τάξη: 4η τάξη: τι γνωρίζω για τη θρησκεία και ηθική, πρέπει να είμαι καθαρός, εγώ και η πίστη, η οικογένεια μου και η θρησκεία, αγαπώ το δημιουργό και τα δημιουργήματά του, να μοιραστούμε τη χαρά και τη λύπη μας, να γνωρίσουμε τον Προφήτη Μωάμεθ. 5η τάξη: πιστεύω στο Θεό, προσεύχομαι, παίρνω πληροφορίες για την πίστη, το Ραμαζάνι και η νηστεία, τα κοινωνικά μας καθήκοντα και η θρησκεία, ας γνωρίσουμε τον προφήτη μας, ο προφήτης Μωάμεθ και η οικογενειακή ζωή.6η τάξη: το ναμάζι είναι προσευχή, ας μοιραστούμε, ας αλληλοβοηθηθούμε: η ελεημοσύνη-αγαθοεργίες, αγαπάμε την πατρίδα μας και το έθνος μας, ας αποφύγουμε την κακή συμπεριφορά, φιλία και αδελφοσύνη, ας γνωρίσουμε τα ιερά βιβλία, ο τελευταίος προφήτης:ο Μωάμεθ.7η τάξη: να γνωρίσουμε το Κοράνιο, η θρησκεία είναι η καλή ηθική, το προσκύνημα στη Μέκκα και η θυσίες, οι άγγελοι και οι αόρατες υπάρξεις, η πίστη στην μέλλουσα ζωή, η οικογένειά μας, να γνωρίσουμε τις θρησκείες.8η τάξη: η παραδειγματική ηθική του Προφήτη Μωάμεθ, ο πολιτισμός μας και η θρησκεία, η θρησκεία, ο νους και η επιστήμη, η πίστη στη μοίρα, η σχέση πίστης και συμπεριφοράς, οι διαφορετικές αντιλήψεις στις θρησκείες, οι πανανθρώπινες συμβουλές των θρησκειών και του Ισλάμ.Στα τουρκικά βιβλία Θρησκευτικών της δευτεροβάθμιας υπάρχουν επτά κύριοι άξονες που ισχύουν και για τις τέσσερις τάξεις: η πίστη, η λατρεία, ο Προφήτης, η αποκάλυψη και η γνώση, η ηθική και οι αξίες, η θρησκεία και το κοσμικό-λαϊκό κράτος και η θρησκεία σε σχέση με την παιδεία και τον πολιτισμό. Φυσικά σε κάθε τάξη οι παραπάνω άξονες προσεγγίζονται διαφορετικά.
Στα ελληνικά βιβλία θρησκευτικών της πρωτοβάθμιας το μάθημα αρχίζει να διδάσκεται από την Γ΄ τάξη Δημοτικού όπου έχουμε αποκλειστικά τον θεματικό άξονα Χριστός: η ζωή με το Χριστό, ο δρόμος του Χριστού, με το Χριστό στον αγώνα, ο Χριστός είναι η αλήθεια. Στις τρεις τάξεις του Γυμνάσιου διδάσκονται η ΠΔ, η ΚΔ και η εκκλ. Ιστορία, στις δε τρεις του Λυκείου η ορθόδοξη Λατρεία, ο Χριστιανισμός και τα Θρησκεύματα και η χριστιανική ηθική. Το βιβλίο που διαφοροποιείται ουσιαστικά από τα παραπάνω και έχει περισσότερο διαθεματικό χαρακτήρα είναι το «Βήματα πίστης και ζωής», που διδάσκεται στα ΤΕΕ και διδάσκει το Χριστιανισμό ως τρόπο και στάση ζωής σε διάλογο. με όλα τα κοινωνικά και τεχνολογικά ζητήματα της εποχής.
Τόσο στα τουρκικά όσο και στα ελληνικά βιβλία Θρησκευτικών διαπιστώνουμε ότι κυριαρχούν ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ αντίστοιχα. Στο περιεχόμενο των βιβλίων της Τουρκίας διακρίνουμε έντονα την τάση ηθικής και ηθικοπλαστικής διδασκαλίας, αλλά και θριαμβολογίας, δίχως αυτό να σημαίνει ότι δεν ενδιαφέρεται να δώσει και άλλους ορίζοντες για να διευρυνθούν οι γνώσεις των μαθητών. Είναι εξαιρετικά σημαντικό ότι ήδη την πρώτη φορά που διδάσκονται Θρησκευτικά (4η τάξη) οι μαθητές στο πρώτο κιόλας κεφάλαιο μαθαίνουν για τα θρησκευτικά σύμβολα στο περιβάλλον τους και για τις θρησκευτικές εκφράσεις στη γλώσσα τους. Μνημονεύονται οι μονοθεϊστικές θρησκείες και οι ευκτήριοι οίκοι τους με απεικόνιση μιας εκκλησίας και ενός τεμένους. Αυτό συνεχίζεται και στα άλλα βιβλία της πρωτοβάθμιας, όπως και οι φωτογραφίες. Στην ενότητα «σέβομαι την πίστη των άλλων», του τουρκικού βιβλίου της 6ης τάξης αναφέρονται η αναγκαιότητα της φιλίας και της αδελφοσύνης, και ότι η πίστη μου με συμβουλεύει να ζω αδελφικά με τους άλλους. Στο βιβλίο της 7ης τάξης υπάρχει και πάλι εκτενής αναφορά στο σεβασμό της πίστης των άλλων. Υπάρχει ειδική ενότητα που επιγράφεται: «Ο μωαμεθανισμός είναι η θρησκεία της αγάπης και της ειρήνης».Μια από τις εντυπωσιακότερες εικόνες υπάρχει στη σελίδα αυτή: ένα τέμενος και μία εκκλησία δίπλα-δίπλα. Υπάρχει ακόμη και η φωτογραφία της Μονής Παναγίας Σουμελά του Πόντου. Στο ίδιο βιβλίο υπάρχουν εικόνες από την ΠΔ και ΚΔ και στίχοι από Εφ. 6,1-4, Γαλ. 5,26 και Ρωμ. 13,8-9.Ακόμη και στην 8η τάξη δίνονται οι πανανθρώπινες συμβουλές με άλλα πέντε ευαγγελικά αποσπάσματα. Στην 7η τάξη γίνονται εκτενείς αναφορές σ’ όλες τις μονοθεϊστικές θρησκείες αναλυτικά, στις πολυθεϊστικές, στις εορτές των χριστιανών, και παρατίθενται αυτούσια οι δέκα εντολές, κάτι που υπάρχει και στην ίδια τάξη του ελληνικού σχολείου. Ακόμη υπάρχει η αναφορά ότι ο Μωάμεθ ήταν ανεκτικός και σέβονταν την πίστη των άλλων. Τα τουρκικά βιβλία ασχολούνται εκτενώς, προπάντων στο Λύκειο, με τις διαφορετικές ερμηνείες του ίδιου του Μωαμεθανισμού κάνοντας αναφορές σε όλα τα δόγματα, ρεύματα και ερμηνείες του Ισλάμ που μέχρι πρότινος ήταν απαγορευμένα. Έτσι υπάρχουν αποσπάσματα από τα έργα του Haci Bektas Veli και του Μεβλανά. Ο πρώτος είναι ο διαμορφωτής του δόγματος των Μπεκτασίδων, και ο Μεβλανά είναι αυτός που κατεξοχήν δίδαξε την ανοχή και την αποδοχή των άλλων. Για τον σοφό Μεβλανά δε μνημονεύεται στο βιβλίο η προσωνυμία που έχει, (Rumi), που σημαίνει ο έλληνας.
Στην τετάρτη του ελληνικού δημοτικού έχουμε μία ωραία πολυπολιτισμική εικόνα δίχως όμως να δίδεται συνέχεια στο θέμα αυτό με τη διδακτέα ύλη της τάξης. Στα θρησκευτικά βιβλία του Δημοτικού μας σχολείου απουσιάζουν οι αναφορές στο Ισλάμ, αλλά και οι αναφορές στο παραδοσιακό Ισλάμ της μειονότητας της Θράκης. Οι μαθητές μας πληροφορούνται πρώτα για την ύπαρξη θρησκευτικών αιρέσεων και ρευμάτων στην Α΄ Λυκείου και στη συνέχεια ακολουθούν στη Β΄ Λυκείου οι διδακτικές ενότητες για τις μονοθεϊστικές και πολυθεϊστικές θρησκείες. Πιστεύω ότι τα μελλοντικά ελληνικά βιβλία Θρησκευτικών θα αναπληρώσουν το κενό αυτό και θα αναφέρονται ειδικά στον Μωαμεθανισμό, σε πιο μικρότερες τάξεις απ’ ότι στα σημερινά. Θα πρέπει επίσης να υπάρχουν απεικονίσεις τεμενών, αλλά και συναγωγών από τον ελλαδικό χώρο, εφόσον οι μαθητές έχουν παραστάσεις και εμπειρίες από τη συμβίωσή τους με αλλόθρησκους και αυτό δε θα πρέπει να αγνοείται από το σχολικό βιβλίο. Τέλος, θα ήταν παιδαγωγικά ορθό να υπάρχει αναφορά στους δεκάδες στίχους του Κορανίου, όπου γίνεται λόγος για τους αγίους της ΠΔ, για το Χριστό, την Παναγία, αλλά και για τους Έλληνες.
Τα της θρησκευτικής λατρείας και τα του Κορανίου διδάσκονται σε όλη τη σειρά βιβλίων της τουρκικής πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης με πολλές απεικονίσεις των κανόνων καθαριότητας και προσευχής και στη συνέχεια παραθέτονται όλα όσα πρέπει να γνωρίζει ο πιστός. Στα βιβλία εξέχουσα θέση έχουν οι όροι-στύλοι του Ισλάμ, που είναι η πίστη στο Θεό, η προσευχή, η γνώση και οι κανόνες της θρησκείας, η νηστεία, το προσκύνημα στη Μέκκα (Ηac ) και η ελεημοσύνη-αγαθοεργίες, τα θρησκευτικά ήθη και έθιμα, οι παραδόσεις. Ο πραγματικός πιστός αποδέχεται την ύπαρξη του Θεού και των αγγέλων, τους προφήτες του, την ανάσταση των νεκρών και την πίστη στο kader-μοίρα. Ιδιαίτερη θέση στα βιβλία έχει η αποκάλυψη του Κορανίου στον Μωάμεθ και η ανάλυση των νοημάτων του. Σε αρκετά σημεία των τουρκικών βιβλίων παρατηρούμε ότι γίνεται προσπάθεια συνδυασμού της πίστης με τη γνώση και θεολογικής εξήγησης της «μοίρας», που είναι βασική πίστη προς το Θεό. Διακρίνουμε ακόμη την απολογητική προσπάθεια να αντιμετωπιστεί η κατηγορία της οπισθοδρόμησης που ακολουθεί την πίστη: «Ο άνθρωπος είναι σκεπτόμενο όν ο νους είναι το πλέον βασικό για τον πιστό, καθότι το Κοράνιο απευθύνεται στο νου και στην καρδιά. Η πίστη και η επιστήμη απελευθερώνουν τον άνθρωπο» (8η) Όλο το σχετικό κεφάλαιο που αναφέρεται στην έρευνα και στις επιστήμες περιβάλλεται με εικόνες από το διάστημα και τα επιτεύγματα της επιστήμης. Σ’ αυτό βοηθούν και τα αποσπάσματα από τον Ατατούρκ, από συγγραφείς και από λογοτέχνες που αναφέρονται στη λογική βάση του θρησκευτικού φαινομένου, στην εκμετάλλευση της θρησκείας από δυνάμεις του σκότους και στην πίστη στην υγιή θρησκεία. Η σχέση πολιτισμού και θρησκείας και οι επιδράσεις της θρησκείας στη μουσική και όλες τις τέχνες, αλλά και στα ήθη και τα έθιμα είναι από τα προσφιλή θέματα. Αναφέρεται η προϊστορία του εθίμου κουρμπανιού και η ιδιαίτερη αναφορά στο έθιμο αυτό στους Εβραίους και στους Χριστιανούς.. Δεν αποφεύγουν τα βιβλία ακόμη και σε μικρές τάξεις να μιλήσουν για κακά πνεύματα, μαγείες, σατανισμό, επίκληση πνευμάτων και χαρτομαντεία, αντιμετωπίζοντας όλα αυτά με εδάφια και παροτρύνσεις του Κορανίου. Η αποστήθιση και στίχων του Κορανίου είναι το ζητούμενο στο τέλος πολλών ενοτήτων. Συχνές ακόμη είναι οι αναφορές και στους προ Μωάμεθ προφήτες, στα προ του Κορανίου ιερά βιβλία και στη χάρη του Θεού που φανερώθηκε μέσω όλων των Προφητών. Οι ερωτήσεις και τα θέματα για συζήτηση των παραπάνω βιβλίων αρκούνται στην αναπαραγωγή της ύλης και δεν προάγουν την κριτική σκέψη.
Τα ελληνικά βιβλία του Δημοτικού έχουν την αντίστοιχη θεματολογία με αναφορά στην πίστη, στην Εκκλησία, στις βασικές υποχρεώσεις των χριστιανών, στις αρχές του Χριστιανισμού και στις αξίες του. Η είσοδος των μαθητών στη ελληνική ορθόδοξη θρησκευτική πραγματικότητα γίνεται με τον καλύτερο τρόπο και η γνωριμία με την πίστη έχει χαρακτήρα εισαγωγικό στα βιβλία του Δημοτικού. Τα βιβλία του Γυμνασίου και του Λυκείου δίνουν με τρόπο αρκετά διαθεματικό τις αλήθειες της ΠΔ, της ΚΔ και της εκκλησιαστικής ιστορίας και έχουν πλούσια βυζαντινή εικονογράφηση. Οι ερωτήσεις και τα θέματα για συζήτηση προάγουν, αν και όχι σε επιθυμητό επίπεδο, τους κριτικούς ορίζοντες των μαθητών.
Ένα από τα βασικά θέματα των τουρκικών βιβλίων είναι η συχνή μνεία κοινωνικών και οικογενειακών συμπεριφορών, κοινωνικών προβλημάτων, διακρίσεων των δύο φύλων και η προτροπή η βελτίωσή τους να συνδέεται με τη θρησκεία και με ό,τι απορρέει από αυτήν. Το θέμα της καθαριότητας εκτός από τη θρησκευτική του όψη έχει και την κοινωνική: είμαι καθαρός στο σώμα, κρατώ καθαρό το περιβάλλον, βοηθώ την υγεία μου και ο καλός μουσουλμάνος αγαπά την καθαριότητα που προέρχεται από την πίστη. Ο Θεός αγαπάει τους καθαρούς.(4η ). Σέβομαι και αγαπώ την οικογένειά μου που θέλουν το καλό μου, αγαπώ τα αδέρφια μου μοιράζομαι τη χαρά και τη λύπη. Γίνομαι παράδειγμα στους μικρούς, σέβομαι τους μεγαλύτερους, βοηθώ τους γείτονές μου όταν χρειαστεί, βοηθώ τους αναπήρους, από κανένα δε στερώ τη βοήθειά μου. Η αγάπη προς την πατρίδα θεωρείται τρόπον τινά και θρησκευτική υποχρέωση. Αυτή την αγάπη έδειξε και ο Ατατούρκ για την πατρίδα, αναφέρουν σε πολλά σημεία τους τα βιβλία. Στην ενότητα «Ο προφήτης Μωάμεθ και η οικογένειά του» (5η τάξη) αναφέρεται-ίσως και για παραδειγματισμό των παιδιών που ζουν διαφορετική καθημερινή πραγματικότητα στο σπίτι- ότι ο προφήτης βοηθούσε στις οικιακές εργασίες, επιδιόρθωνε τα υποδήματά του και τα ρούχα του, δεν έκανε διακρίσεις ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας, ήταν φιλόξενος, όχι σπάταλος, βοηθούσε τα ορφανά και καλλιεργούσε τις γειτονικές σχέσεις, ακόμη ότι είχε και χιούμορ. Η ζωή του Προφήτη Μωάμεθ φυσικά εμφανίζεται σε αυτοτελή κεφάλαια, αλλά και σε αποσπάσματα κειμένων, που έχουν ως θέμα την οικογένειά του, τα παιδιά του κ.ά. Ακόμη γίνεται εκτενής αναφορά στην αποφυγή του αλκοολισμού, του καπνίσματος, των ναρκωτικών, της κλοπής, των τυχερών παιχνιδιών, του σεβασμού στους κανόνες του ΚΟΚ, της ζήλιας, της μη ενασχόλησης με τα προσωπικά δεδομένα των άλλων που είναι συμπεριφορές, που η πίστη ζητά να αποφεύγουμε (6η). Όλα τα θέματα αυτά εξετάζονται εκτενώς σε υποενότητες. Ακόμη υπάρχουν παράγραφοι για τις ενδοοικογενειακές διαφορές, αλλά και για τον οικογενειακό προγραμματισμό (7η). Αυτό που τονίζουν τα βιβλία ακόμη είναι η θέση της γυναίκας στην κοινωνία. Σ΄ αυτό βοηθά η εικονογράφηση, οι αναφορές στην ισότητα με αποσπάσματα από το Κοράνιο, αλλά και αποσπάσματα από το αποχαιρετιστήριο κήρυγμα του Μωάμεθ, όπου αναφέρει προς τους πιστούς να διαφυλάξουν τα δικαιώματα των γυναικών. Ο προφήτης, αναφέρει το βιβλίο της Γ΄ Λυκείου, «ήταν προς τις γυναίκες αβρός και γενναιόδωρος». Γενικά όλα τα βιβλία προσπαθούν να προβάλλουν την πολυπολιτισμικόητα και την ισότητα των φύλων.
Αντίστοιχα στην ελληνική πραγματικότητα αυτά τα δύο θέματα της πολυπολιτισμικότητας και της ισότητας των φύλων διδάσκονται με τον καλύτερο τρόπο στο ελληνικό βιβλίο Θρησκευτικών της Β΄ Γυμνασίου. Εκεί δίνεται η δυνατότητα στους μαθητές και τις μαθήτριες να αναπτύξουν εκτενώς τις απόψεις τους πάνω σ΄ αυτά, και να τα κατανοήσουν μέσα από το ιερό Ευαγγέλιο και από τις διαθεματικές εργασίες. Τόσο στα βιβλία της πρωτοβάθμιας όσο και στης δευτεροβάθμιας υπάρχουν πολλές αφορμές για τη συζήτηση των θεμάτων αυτών, αλλά και για τις θρησκευτικές και οικογενειακές αξίες.
Συχνές είναι οι αναφορές στα θέματα έθνος- πατρίδα-ενότητα του λαού-λαϊκό κράτος-ελευθερία της συνείδησης-μεταρρυθμίσεις του Ατατούρκ που επέτρεψαν τη μόρφωση και την ελευθερία- ενότητα στρατού-λαού. Σ’ όλα τα βιβλία υπάρχουν παρεμβάσεις-παρεισφρήσεις του Ατατούρκ με λόγους που είχε εκφωνήσει με διάφορες αφορμές. Στο βιβλίο της 6ης Δημοτικού, όπου υπάρχει ειδικό κεφάλαιο για την αγάπη προς την πατρίδα και το έθνος, η αγάπη προς το έθνος, προς τη σημαία, την πατρίδα, τον εθνικό ύμνο, προς τις πνευματικές αξίες, τη στρατιωτική θητεία και την αρχή της ειρήνης, θεωρούνται αρετές που πηγάζουν από το Κοράνιο. Οι αξίες αυτές είναι και θρησκευτικές και εθνικές. Το βιβλίο στο Κεφάλαιο αυτό δεν ξεχνά τις μειονότητες για τις οποίες αναφέρει ότι ζουν εν ειρήνη και αδελφοσύνη έχοντας ίσα δικαιώματα και ελευθερίες, την θρησκευτική ελευθέρια και την ελευθερία της έκφρασης. Το αγαθό της ειρήνης κυριαρχεί σε πολλές ενότητες και των δύο βαθμίδων. Στο βιβλίο της Β’ Λυκείου ο Μωάμεθ αποκαλείται πρέσβης της ειρήνης και μνημονεύεται συμφωνία της Μεδίνας που έγινε με τους Εβραίους της πόλης αυτής, με σκοπό να επιτευχθεί ειρήνη στην περιοχή. Στην περί εθνικών και θρησκευτικών εορτών ενότητα του βιβλίου της 8ης τάξης υπάρχουν τέσσερις φωτογραφίες από εθνικές εορτές και μία από θρησκευτική. Οι θρησκευτικές εορτές επεξηγούνται μαζί με τις εθνικές εορτές. Τέλος, άλλες θρησκευτικές και μη αξίες που προσπαθούν να εμφυσήσουν τα βιβλία είναι: αγάπη προς το Θεό, τον Προφήτη, την πατρίδα και τις μεταρρυθμίσεις του Ατατούρκ, εθνικό φρόνημα, σεβασμό στο κοσμικό-λαϊκό κράτος, την ιδέα ότι όλοι ανήκουν στο τουρκικό έθνος και ότι δεν πρέπει να παραλλάσσουν τον γνήσιο χαρακτήρα του ισλαμικού δόγματος. Η ενότητα Κράτους-έθνους, η εθνική ανεξαρτησία, η σημαία ,η ελευθερία και η ανεξαρτησία, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα εθνικά χαρακτηριστικά και ο Ατατούρκ είναι οι θεμελιώδεις αξίες της ενότητας. Στα τουρκικά βιβλία των Θρησκευτικών η ισλαμική παράδοση δε συνδέεται με την ιστορική πορεία του τουρκικού έθνους και με τους απελευθερωτικούς αγώνες.
Συμπεράσματα
1.Αξιολογώντας το περιεχόμενο και τη μορφή παρουσίασης της ύλης των διδακτικών ενοτήτων διαπιστώνουμε ότι τα τουρκικά βιβλία προσπαθούν να διαπλάσσουν ένα χαρακτήρα ισλαμικής θρησκευτικότητας και να εμφυσήσουν παράλληλα το πνεύμα του λαϊκού κράτους και της εθνικής συνείδησης. Στοχεύουν στη διαμόρφωση συγκεκριμένου τύπου ανθρώπου και προσωπικοτήτων με βάση την κυρίαρχη ιδεολογία. Αυτό άλλωστε αναφέρεται και στο ίδιο το αναλυτικό πρόγραμμα ως σκοπός . Οι συχνές φωτογραφίες του Ατατούρκ (δύο σε δέηση), τα ρητά και λόγοι του- άλλα σχετικά και άλλα εντελώς άσχετα με τη θρησκεία-οι συχνές αναφορές στο λαϊκό ευρωπαϊκό-κράτος που εκείνος καθιέρωσε, η αγάπη του προς την πατρίδα και το έθνος, αλλά και προς τη θρησκεία κυριαρχούν με σκοπό την αποδοχή του λαϊκού κράτους με θρησκευτική ταυτότητα. Κρατούν αρκετά καλά τις διαθρησκειακές ισορροπίες με εύστοχη εικονογράφηση που προάγει τη γνώση του άλλου και την ανοχή, αλλά και με συνεχείς αναφορές στην αποδοχή των άλλων και τον σεβασμό προς τις άλλες θρησκείες και μειονότητες. Έχουν όμως έντονο ηθικοπλαστικό χαρακτήρα, κυριαρχεί το «πρέπει» και έχουν την τάση να είναι βιβλία κατήχησης.
Από την άλλη πλευρά είναι υπερβολικό να ισχυριστεί κανείς ότι το ελληνικό μάθημα των Θρησκευτικών είναι κατηχητικό. Προβάλλει τα γνήσια στοιχεία της Ορθοδοξίας με σεβασμό προς τους άλλους και αναφέρεται, αν και μόνο στις τάξεις του Λυκείου, σ’ όλες τις άλλες θρησκευτικές παραδόσεις. Σαφώς κυριαρχεί ο Χριστιανισμός και τα βιβλία του Δημοτικού κλίνουν περισσότερο προς την κατήχηση, υπάρχουν όμως πολλές ασκήσεις που προωθούν τους διδάσκοντες και τους διδασκόμενους να διευρύνουν τη σκέψη τους με κριτικές παρατηρήσεις. Το ελληνικό θρησκευτικό βιβλίο σαφώς δεν προσπαθεί να καθιερώσει ή να γαλουχήσει συγκεκριμένο «τύπο ανθρώπου», κάτι που θα ερχόταν σε βασική αντίθεση με το Σύνταγμα, και τον πολιτισμό μας, και η ύλη του δεν υποδεικνύει και δεν επιβάλλει.
2.Από την συνολική αξιολόγηση και σύγκριση των ιδεών που πηγάζουν μέσα από τα βιβλία μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το τουρκικό θρησκευτικό βιβλίο δίνει ιδιαίτερη σημασία στις παραδοσιακές αξίες της τουρκικής κοινωνίας, θρησκευτικές και οικογενειακές, προσπαθεί να τις κάνουν κτήμα τους άμεσα οι μαθητές, έχει αυστηρά διδακτικό στυλ, αποφεύγει όμως τον ακαδημαϊσμό. Τα ελληνικά βιβλία θρησκευτικών προσφέρουν και αυτά με τρόπο μαθητοκεντρικό και παιδοκεντρικό τις παραδοσιακές θρησκευτικές αξίες της Ορθοδοξίας, αλλά και της ελληνικής κοινωνίας με τρόπο έμμεσο, μέσα από την ύλη και μέσα από τις διηγήσεις. Προσπαθούν να αποφύγουν, ορθώς, την ηθικοπλαστική και ευσεβιστική προσέγγιση.
3.Το Ισλάμ προβάλλεται στα τουρκικά βιβλία ως ειρηνική θρησκεία και ως θρησκεία της ανοχής. Προβάλλεται το γνήσιο, παραδοσιακό και μετριοπαθές Ισλάμ, που είναι ανεκτικό απέναντι στους άλλους. Αυτό είναι και το πνεύμα όλων των βιβλίων. Τα αποσπάσματα από την ΠΔ και την ΚΔ που έχουν τα τουρκικά βιβλία, είναι κάτι το εξαιρετικά θετικό. Η επικρατούσα άποψη περί αυστηρού Ισλάμ ανατρέπεται πλήρως διαβάζοντας τα σχολικά βιβλία Θρησκευτικών.
4.Στα τουρκικά βιβλία θρησκευτικών δεν υπάρχουν αναφορές σε άλλους μουσουλμανικούς λαούς που έχουν την κοινή πίστη. Δεν υπάρχουν αναφορές στην ιεραποστολή και στην αναγκαιότητα διάδοσης του Μωαμεθανισμού. Η ιεραποστολή διδάσκεται ως πρακτική των χριστιανών. Πουθενά στα βιβλία δεν συναντάμε τους όρους cihat και seria, (οι όροι αυτοί μνημονεύονται στο Κοράνιο), αλλά ούτε και αναφορές σε θαύματα. Εθνικιστικά στοιχεία, η εθνικιστική-φανατική θεώρηση του Ισλάμ απουσιάζουν από τα τουρκικά βιβλία. Είναι εντυπωσιακό ότι κανένα από τα βιβλία τα τουρκικά δεν επιλέγει αρνητικά σχόλια ή κείμενα για το Χριστιανισμό και τους αλλόδοξους. Δεν υπάρχουν αρνητικές προσεγγίσεις στους όρους άπιστος-άθεος, καθώς και μειωτικές εκφράσεις για άλλες θρησκευτικές παραδόσεις, ισλαμικές και μη. Με βεβαιότητα μπορούμε να πούμε ότι φανατισμός και μισαλλοδοξία απουσιάζουν από τα βιβλία αμφοτέρων των χωρών.
Η περί Μωαμεθανισμού αντίληψη που έχουμε δεν είναι διαφορετική από τη γενική περί Μωαμεθανισμού εικόνα του μέσου ευρωπαίου πολίτη. Αρκετές φορές η εικόνα που έχουμε για τους γείτονές μας είναι μόνο αυτή που φαίνεται στο επίπεδο της πολιτικής αντιπαράθεσης, είναι αποσπασματική και όχι αντιπροσωπευτική. Δεν γνωρίζουμε τον απλό λαό, τον τρόπο ζωής και σκέψης του, τη θρησκεία του, τις παραδόσεις του, τα ήθη και έθιμά του, τις αξίες του, την οικογενειακή του ζωή και προ πάντων την εκπαιδευτική πραγματικότητα. Προσπάθησα να σας μεταφέρω ορισμένα στοιχεία της θρησκευτικής εκπαίδευσης που δίνουν μία εικόνα ενός σημαντικού τομέα της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Πιστεύω ότι το μάθημα των Θρησκευτικών δεν πρέπει να είναι κατηχητικό ούτε και μάθημα Θρησκειολογίας. Σε μία κοινωνία πολυθρησκευτική και πολυπολιτισμική πάνω από όλα θα πρέπει το μάθημα να προσφέρει προσανατολισμό σε θέματα πίστης και αξιών, κάτι που επιζητεί η νεολαία σήμερα. Εκτός από αυτό, τα βιβλία των Θρησκευτικών ένθεν και ένθεν των συνόρων, θα πρέπει να συμβάλλουν απόλυτα, στην κατανόηση και στην αποδοχή των άλλων, ομόδοξων και αλλόδοξων, και να προσεγγίζουν τις άλλες θρησκευτικές παραδόσεις και κατ’ επέκταση όλους τους ανθρώπους, που είναι δημιουργήματα του ενός Θεού.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ (ΕΠΙΛΟΓΗ)
• Altaş N., Çokkültürlülük ve Din Eğitimi, Nobel Yayıncılık, Ankara 2003.
• Ayas Rami - Günay Tümer, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 1, Istanbul 1991.
• Bolay, S.H., Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Lise 2 Milli Eğitim Yayınları 2004.
• Din kültürü ve ahlâk bilgisi ders kitaplari, 2005.
• Lise din kitapları müfredatları, 2004.
• Manaz, A. Atatürk Reformları ve İslam, Akademi Kitabevi, İzmir - 1995.
• Radvan Tarek, Η εικόνα του Ισλάμ στα ελληνικά σχολικά βιβλία, Κάϊρο, Πανεπιστήμιο Αλ-Αζχάρ, 2004.
• Şener-O Karmış, A. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 6 (χ.χ.).
• Turkiye Cumhuriyeti, Milli Eğitim Bakanliği, talim ve terbive kurulu başkanliği, ilköğretim ve ortaöğretim din kültürü ve ahlâk bilgisi dersi programi, Αnkara, 28/02/1992.
• Turkiye Cumhuriyeti, Milli Eğitim Bakanliği, talim ve terbive kurulu başkanliği, ilköğretim ve ortaöğretim din kültürü ve ahlâk bilgisi dersi programi, Αnkara, 2005.
• Ünal,M.,Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Lise 1 Uygun Yayınevi, 2004.
• ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ , Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης, τόμος Α+Β, Αθήνα 2002.
• Διακοινοβουλευτική Συνέλευση Ορθοδοξίας, Τα θρησκευτικά ως μάθημα ταυτότητας και πολιτισμού, Βόλος 15-17 Μαΐου 2004, Αθήνα 2005.
• Στάθης, Γ., Αναλυτικά προγράμματα του Θρησκευτικού Μαθήματος, στο Διακοινοβουλευτική Συνέλευση, ό.π., σελ.245-248.
• Σχολικά βιβλία Θρησκευτικών, 2005, ΟΕΔΒ, Αθήνα.
• Φύλο και θρησκεία, η θέση της γυναίκας στην Εκκλησία, Ίνδικτος, Αθήνα, 2004.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου