Το εκπαιδευτικό σύστημα και η οργάνωση της εκπαίδευσης στην Κοινότητα των Ρωμιών της Περγάμου το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και μέχρι το 1922

Της ΜΑΡΙΑΣ ΜΠΑΛΑΣΚΑ,

φοιτήτριας του παιδαγωγικού τμήματος δημοτικής εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Πατρών

Περίληψη

Τα μεταρρυθμιστικά Διατάγματα του Σουλτάνου επιτρέπουν στην Κοινότητα των Ρωμιών της Περγάμου τη δημιουργία σχολείων για τα αγόρια αρχικά και στη συνέχεια και για τα κορίτσια της πόλης.

Με εράνους ανάμεσα στα μέλη Σωματείων δημιουργούνται σχολικά συγκροτήματα και προσλαμβάνονται δάσκαλοι και άλλοι εκπαιδευτικοί ενώ σημαντική είναι και η εφαρμογή προγραμμάτων αλληλοδιδακτικής δηλαδή της εκπαίδευσης νεώτερων Περγαμηνών από Περγαμηνούς συμμαθητές τους μεγαλύτερης ηλικίας. Άξιο λόγου το πρώτο πείραμα μικτού σχολείου αγοριών και κοριτσιών στην περιοχή της Περγάμου.

Παρουσίαση

Ένα πλήρες εκπαιδευτικό σύστημα διατήρησε η κοινότητα των ρωμιών της Περγάμου επί περίπου μισόν αιώνα και μέχρι το 1914.

Σημαντικό είναι ότι το κόστος της όλης προσπάθειας χρηματοδοτήθηκε μέσα από οργανισμούς που δημιούργησαν οι Ρωμιοί της πόλης αντιλαμβανόμενοι της αξία της εκπαίδευσης και φυσικά εκμεταλλευόμενοι τις μεταρρυθμίσεις που είχαν υπάρξει στην Αυτοκρατορία.

Το «Αρρεναγωγείο – Αστική Σχολή» της Περγάμου περιλάμβανε το «Ημιγυμνάσιο» ή Σχολαρχείο, το Δημοτικό Σχολείο και το Νηπιαγωγείο της Χριστιανικής Κοινότητας της πόλης.

Χτίστηκε από την «Φιλανθρωπική Αδελφότητα» της Περγάμου στο δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα και σίγουρα μετά την ανέγερση του Νοσοκομείου της πόλης σε όμορο οικόπεδο που ολοκληρώθηκε το 1865 από το Φαναριώτη γιατρό Νικόλαο Ράλλη. Ο Νικόλαος Ράλλης θεωρείται και ο εκ των ιδρυτών της «Φιλανθρωπικής Αδελφότητας» το 1862 που αρχικά ασχολήθηκε με τα του Νοσοκομείου και στη συνέχεια και με θέματα εκπαίδευσης. Στο καταστατικό της βέβαια η «Φιλανθρωπική Αδελφότητα» όριζε τη δημιουργία σχολείου για τα κορίτσια της πόλης φαίνεται πως όμως στην πορεία θεωρήθηκε ότι η ανέγερση του σχολικού συγκροτήματος για τα αγόρια της πόλης ήταν πρωταρχικής σημασίας.

Στην ίδρυση του σχολικού συγκροτήματος για την εκπαίδευση των αγοριών της πόλης σημαντική ήταν η οικονομική συνεισφορά σωματείων. Έχει διασωθεί η πληροφορία ότι το Ημιγυμνάσιο (ή Σχολαρχείο) χτίστηκε με την οικονομική ενίσχυση του Σωματείου των παντοπωλών.

Το όλο συγκρότημα καταλάμβανε χώρο περί τα 2.200 τετραγωνικά μέτρα. Με είσοδο από την πάνω πόρτα ο επισκέπτης συναντούσε λίγα μαρμάρινα σκαλοπάτια που οδηγούσαν σε σχετικά μικρή αυλή. Αριστερά βρισκόταν η μεγάλη αίθουσα του νηπιαγωγείου που ανέβαινες λίγα σκαλοπάτια για να μπεις. Το νηπιαγωγείο λειτουργούσε σε δυο τμήματα.

Δεξιά ήταν το Ημιγυμνάσιο. Προχωρώντας προς την αυλή του σχολείου συναντούσες μια πέτρινη σκάλα που σε κατέβαζε στη μεγάλη αυλή του Δημοτικού Σχολείου. Αμέσως αντίκρυζες τις βρύσες γύρω σε μια μαρμάρινη σαρκοφάγο που εχρησιμοποιείτο σαν δεξαμενή νερού. Η σαρκοφάγος αυτή είχε βρεθεί σε κτήμα χριστιανού ανατολικά της Ακροπόλεως και δωρήθηκε στο σχολείο. Στη δυτική πλευρά βρισκόταν η κεντρική είσοδος όπου και οι αίθουσες του Δημοτικού Σχολείου και τα γραφεία του σχολικού συγκροτήματος.

Στην άλλη γωνία του δρόμου που οδηγεί στην πλατεία Αγίου Γεωργίου ή Ντομούζ αλάνι στη διαστάυρωση του με τον κατηφορικό δρόμο που οδηγεί στο Μηχανέ Μπουγάζ βρισκόταν το Νοσοκομείο «Ευαγγελισμός» ή «σπιτάλια» της Ελληνικής Κοινότητας που σήμερα έχει καταστραφεί.

Απέναντι από το Νοσοκομείο δεξιά δηλαδή του δρόμου προς το Ντομούζ Αλάνι βρισκόταν ο περίβολος του ναού των Αγίων Θεοδώρων και το χριστιανικό νεκροταφείο.

Οι απόφοιτοι του Δημοτικού και μετά του Ημιγυμνάσιου ή Σχολαρχείου μετά από οκτώ χρόνια εκπαίδευσης εθεωρούντο μορφωμένοι. Σε όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του σαν σχολείο της Χριστιανικής Κοινότητας εκπαιδευόταν μόνο αγόρια με εξαίρεση το σχολικό έτος 1913-1914 που η 8^η τάξη λειτούργησε για πρώτη φορά μικτή με 25 αγόρια και έξη κορίτσια.

Σύμφωνα με γραπτές μαρτυρίες το 1914 στο Αρρεναγωγείο φοιτούσαν συνολικά 400 μαθητές ενώ στο Σχολαρχείο δίδασκαν επτά δάσκαλοι.

Δίπλα από την εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής η κοινότητα ανήγειρε το Παρθεναγωγείο πλήρες δηλαδή δημοτικό σχολείο θηλέων.

Στα σχολεία στο μεν ανώτερο τμήμα το Ημιγυμνάσιο διδάσκονταν το πρόγραμμα των ελληνικών σχολείων της μέσης εκπαίδευσης. Στο δε κατώτερο το αντίστοιχο πρόγραμμα σε συνδυασμό με αυτό του Οικουμενικού Πατριαρχείου ενώ από μια στιγμή και μετά από την Τετάρτη δημοτικού διδασκόταν και η γαλλική γλώσσα.

Επίσης από το 1890 έως το 1905 διδασκόταν και η ιστορία του βασιλείου της Περγάμου.

Πέραν των σχολείων της Περγάμου στην ευρύτερη περιοχή λειτούργησαν Δημοτικά σχολεία δυο στο Κινίκ, δυο στους Σααντζήδες, δυο στο Τσανταρλί και δυο στο Δικελί. Ενώ από ένα στο Χριστιανοχώρι, στο Κιοσπειλί, στο Κασικτζί, στην Κάλαργα, στο Κλισέκιοϊ, στο Ατζανός, το Καπακούμ και την Μακαρονία.

Στο διάστημα 1919-1922 στο Νοσοκομείο της Περγάμου μεταστεγάστηκε το Δημοτικό Σχολείο και το ιδρυθέν τότε Ημιγυμνάσιο Θηλέων κι αυτό γιατί στο κτήριο του Παρθεναγωγείου δίπλα από την εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής στεγάστηκε το στρατιωτικό νοσοκομείο της πόλης.

Επίσης ας σημειωθεί ότι στο διάστημα 1920 – 1922 στην πόλη λειτουργησε η Ομάδα των Προσκόπων της Περγάμου, ενταγμένη κι αυτή στην εκπαιδευτική διαδικασία στην πόλη και με κύριο στόχο την ανάπτυξη εθνικής ταυτότητας στα αγόρια της Ελληνικής πια Κοινότητας. Οργανωτής της προσκοπικής Ομάδας υπήρξε ο Αρχιμήδης Αργυρόπουλος ενώ αρχηγός της ήταν ο Περγαμηνός δάσκαλος Δημήτριος Χαλκιάδης.

Στα Δημοτικά σχολεία εφαρμόζονταν το εκπαιδευτικό σύστημα που είχε καθιερώσει το νέο τότε ελληνικό κράτος επηρεαζόμενο καθοριστικά από τα αντίστοιχα των δυτικοευρωπαϊκών κρατών και ιδιαίτερα της Γαλλίας και της Γερμανίας. Το Αλληλοδιδακτικό Σχολείο.

Η αλληλοδιδακτική μέθοδος όριζε πως το σχολείο χωριζόταν σε οκτώ τάξεις, όπου όμως δεν υπήρχε κατ’ ανάγκη αντιστοιχία ηλικίας και τάξης αλλά οι μαθητές κατατάσσονταν σ’ αυτές ανάλογα με τις γνώσεις τους και την πρόοδο που σημείωναν σε κάθε μάθημα. Μπορούσαν, δηλαδή να ανήκουν σε μία ή περισσότερες τάξεις. Στο Αλληλοδιδακτικό Σχολείο η διδασκαλία διεξαγόταν από τους πρωτόσχολους, οι οποίοι ήταν μαθητές με καλή διαγωγή και καλές επιδόσεις και ανάλογα με τα καθήκοντά τους χωρίζονταν σε περαιτέρω κατηγορίες, όπως γενικοί πρωτόσχολοι, μερικοί πρωτόσχολοι, ερμηνευτές, υπαγορευτές κλπ. Ο δάσκαλος είχε ένα ρόλο επιτήρησης της τάξης.

Το σχολείο και ιδιαίτερα το Αλληλοδιδακτικό Σχολείο, λειτούργησε ως μηχανισμός μάθησης, ελέγχου, ιεράρχησης και επιβράβευσης, συμβάλλοντας κατ’ αυτό τον τρόπο αποφασιστικά στη συγκρότηση της πειθαρχημένης κοινωνίας.

Η αρχιτεκτονική στο Αλληλοδιδακτικό Σχολείο έπαιζε καθοριστικό ρόλο και αυτό φαίνεται ιδιαίτερα στην περιπτώσεις του Αρρεναγωγείου της Περγάμου.

Κτίστηκε μέσα στην κοινότητα αλλά όμως όχι κοντά σε πολυσύχναστο δρόμο.

Υπήρχε πλήρης διαχωρισμός του εξωτερικού χώρου από τον εσωτερικό. Έτσι, η σχολική αυλή περιστοιχίζονταν με υψηλό τοίχο, μην επιτρέποντας την επαφή του εξωτερικού κόσμου με τον εσωτερικό. Δεύτερον, ο εσωτερικός χώρος χαρακτηριζόταν από τη διαφάνεια, επέτρεπε δηλαδή την επιτήρηση του εσωτερικού χώρου και κατά συνέπεια τον έλεγχο των μαθητών.

Το κτίριο του Αλληλοδιδακτικού Σχολείου, του Αρεναγωγείου, ήταν παραλληλόγραμμο με υψηλή οροφή, οι διαστάσεις του οποίου είχαν να κάνουν από τον αριθμό των μαθητών, δεδομένου ότι ο χώρος που πρέπει να καταλαμβάνει ο κάθε μαθητής είναι αυστηρά καθορισμένος. Διέθετε μεγάλα παράθυρα, που επέτρεπαν την ανακύκλωση του αέρα.

Η έδρα του δασκάλου, υπερυψωμένη, επέτρεπε τον απόλυτο έλεγχο της τάξης, η οποία εκυριαρχείτο από το παιδαγωγικό βλέμμα.

Οι τουαλέτες του σχολείου τέλος ήταν κατασκευασμένες κατά τέτοιο τρόπο και εφοδιασμένες με τέτοιες πόρτες, ούτως ώστε επέτρεπαν στο δάσκαλο να βλέπει τα πόδια και τα κεφάλια των μαθητών. Πολύ υψηλοί ήταν όμως οι διπλανοί τοίχοι ώστε να μην είναι δυνατή η οπτική επαφή μεταξύ των μαθητών.

Η τιμωρία και ο έπαινος ήταν τα κύρια μέσα για το σωφρονισμό ενώ ακόμα και η εξέταση λειτουργούσε σαν ένας μηχανισμός που οδηγούσε από τη μια μεριά στην απόκτηση ικανοτήτων αλλά ταυτόχρονα ιεραρχούσε και τιμωρούσε.