Στρατής Αναγνώστου:Χριστιανοί και μουσουλμάνοι στη Λέσβο

4. Χριστιανοί και μουσουλμάνοι. Συνθήκες διαβίωσης

Λέξεις-κλειδιά

Μουσουλμανικός εποικισμός, αριθμητική πλειοψηφία χριστιανών, ανισότητες, απαγορεύσεις, αγγαρείες, εξισλαμισμοί, ομαλή συμβίωση.

Ο μουσουλμανικός εποικισμός του νησιού ολοκληρώθηκε κατά το 17^ο αιώνα, όταν μουσουλμανικοί πληθυσμοί από τη Μικρά Ασία πλαισίωσαν τις εγκατεστημένες από το 1462 στρατιωτικές δυνάμεις. Ωστόσο οι μουσουλμάνοι αποτελούσαν πάντοτε μειονότητα στο νησί, σε σχέση με τους χριστιανούς, οι οποίοι, παρά την αρχική δημογραφική τους συρρίκνωση, διατηρούσαν πάντοτε την αριθμητική πλειοψηφία. Τις παραμονές της απελευθέρωσης οι μουσουλμάνοι αποτελούσαν σε ποσοστό μόλις το 13% του συνολικού πληθυσμού του νησιού (120.000 χριστιανοί και 18.000 μουσουλμάνοι περίπου).

Όμως, παρά την πληθυσμιακή του υπεροχή, το χριστιανικό στοιχείο δεν απολάμβανε το δικαίωμα της ισονομίας και ισοπολιτείας, σε σύγκριση με το μουσουλμανικό. Εκτός από τη φορολογική ανισότητα και την άνιση κατανομή των διοικητικών θέσεων (και στις δύο περιπτώσεις το μουσουλμανικό στοιχείο ήταν το ευνοημένο), οι ανισότητες επεκτείνονταν και σε άλλους τομείς.

Στον τομέα της δικαιοσύνης η ανισότητα ήταν εξόφθαλμη, αφού στα οθωμανικά δικαστήρια, σύμφωνα με τον ισλαμικό νόμο, δε γίνονταν δεκτοί οι χριστιανοί ως μάρτυρες σε δίκες, όπου ο ένας ή και οι δύο αντίδικοι ήταν μουσουλμάνοι. Επίσης, σε αρκετές περιπτώσεις η έκδοση των δικαστικών αποφάσεων καθοριζόταν από παρεμβάσεις εξωδικαστικών παραγόντων, καθώς και από τη συνήθη τακτική της δωροδοκίας των δικαστών.

Παράλληλα, οι παντοειδείς πιέσεις και απαγορεύσεις σε βάρος του χριστιανικού στοιχείου, οι αγγαρείες στις οποίες υποβάλλονταν οι χριστιανοί, ειδικά σε εμπόλεμες περιόδους (π.χ. επισκευές τειχών, επιστράτευση εργατών για κατασκευή πολεμικών πλοίων κ.ά.), οι εκτελέσεις νεομαρτύρων της τοπικής Εκκλησίας, που απαρνούνταν δημοσίως την ισλαμική θρησκεία και διεκήρυσσαν τη χριστιανική τους πίστη, καθώς και το ασφυκτικό πλαίσιο λειτουργίας της αγοράς, με τις απαγορεύσεις εξαγωγής στο εξωτερικό των λεσβιακών προϊόντων, συντελούσαν στη δημιουργία ενός δυσμενούς κοινωνικού πλαισίου διαβίωσης στη Λέσβο.

Αυτό το δυσμενές κοινωνικό πλαίσιο διαβίωσης ήταν η κυριότερη αιτία που ώθησε πολλούς χριστιανούς να απαρνηθούν την πίστη τους και να γίνουν μουσουλμάνοι. Σε μία μάλιστα προφορική παράδοση αναφέρεται ο μαζικός εξισλαμισμός των χριστιανών του χωριού Κλαπάδος, που πραγματοποιήθηκε μάλλον στα τέλη του 17^ου αιώνα. Ωστόσο, η Λέσβος, ως νησί, εξαιρούνταν από το λεγόμενο «παιδομάζωμα», αφού οι κάτοικοι των νησιωτικών περιοχών είτε προσέφεραν διαφόρων ειδών υπηρεσίες στο οθωμανικό ναυτικό (π.χ. υπηρετώντας τη θητεία τους ως ναύτες σε εμπόλεμες περιόδους ή προσφέροντας εργασία στο οθωμανικό ναυπηγείο της Μυτιλήνης), χωρίς να είναι υποχρεωμένοι να αλλαξοπιστήσουν - όπως συνέβαινε στο «παιδομάζωμα» - είτε είχαν το δικαίωμα να εξαγοράζουν σε ορισμένες χρονικές περιόδους τη στρατιωτική τους υποχρέωση.

Όμως, μετά τις θεσμικές αλλαγές που υλοποιήθηκαν από τα μέσα του 19^ου αιώνα και μετά στα πλαίσια των εξαγγελιών της περιόδου του Τανζιμάτ, το κοινωνικό πλαίσιο διαβίωσης στη Λέσβο -ειδικότερα για τη χριστιανική κοινότητα - βελτιώθηκε, καθώς θεσπίστηκε ένα νέο δίκαιο - ευρωπαϊκής έμπνευσης - και δικαιότερη φορολογική νομοθεσία. Οι αγγαρείες σχεδόν καταργήθηκαν και το εμπόριο απελευθερώθηκε.

Τέλος, η συμβίωση στο ίδιο νησί των δύο κοινοτήτων - της χριστιανικής και της μουσουλμανικής - δεν ήταν πάντοτε αρμονική. Επηρεαζόταν από τις συνθήκες της εποχής, από εμπόλεμες καταστάσεις, από διάφορες συγκυρίες, από εξωγενείς αλλά και ενδογενείς παράγοντες. Υπήρχαν περίοδοι όπου οι σχέσεις των δύο κοινοτήτων ήταν διαταραγμένες (π.χ. περίοδος επανάστασης του 1821), αλλά και μακροχρόνιες περίοδοι

ομαλής συμβίωσης, όπου οι δύο κοινότητες συνεργάζονταν για το κοινό καλό, κυρίως μετά τις εξαγγελίες της περιόδου του Τανζιμάτ.








1Απόσπασμα από το βιβλίο ου Στρατή Αναγνώστου, Τοπική Ιστορία. Αναφορές στη Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία της Λέσβου, , που θα κυκλοφορήσει στα μέσα Φεβρουαρίου 2011 από τις εκδόσεις ΕΝΤΕΛΕΧΕΙΑ