Θεσσαλία Τεριακή:Συνελθόντες

Οι άνθρωποι μιας κάποιας ηλικίας μεγαλώσαμε μαθαίνοντας το Εορτολόγιο. Οι σημερινοί νέοι πληροφορούνται παράλληλα τις λεγόμενες Παγκόσμιες Ημέρες. Όπως κι αν έχει μάθει κανείς, στις 30 του Γενάρη θυμάται ότι η ημέρα αυτή είναι αφιερωμένη στους Τρεις Ιεράρχες : τον Βασίλειο τον Μέγα, τον Γρηγόριο τον Θεολόγο και τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο.

Στα Σχολεία εκφωνούνται πανηγυρικοί, στις εκκλησίες γίνονται συνάξεις και ευχής έργον είναι να μην καταντά ο φόρος τιμής σε βιογραφικές μόνο αναφορές και στείρα προγονοπληξία, που δεν βοηθούν στη γόνιμη σύνδεση του παρελθόντος με το παρόν.

Σε μέρες κρίσιμες για την Εκπαίδευση κρίνεται και η επιλογή της καθιέρωσης αυτών των τριών ανδρών ως Προστατών του κόσμου της Παιδείας. Τι έχουν να μάς πουν σήμερα οι Τρεις Ιεράρχες ; Σε τι θα ωφελήσει νέο του 21^ου αιώνα να στραφεί στον βίο και το έργο ανθρώπων του 4^ου αιώνα μ. Χ.;

Τα πράγματα άλλαξαν. Ο άνθρωπος όμως; Οι συνθήκες διαβίωσης σίγουρα άλλαξαν. Η ανθρώπινη ψυχή όμως, όπως εκδηλώνεται ανάλογα με τις περιστάσεις, δεν άλλαξε. Κι αυτήν την ψυχή αγωνίστηκαν να σώσουν οι Τρεις Ιεράρχες, κι ας μην κέρδισαν τον κόσμο όλον.

Γι’ αυτό Εκείνοι στράφηκαν πρώτα στην καλλιέργεια της δικής τους ψυχής, σύμφωνα και με τη συμβουλή του Ισοκράτη, τους λόγους του οποίου τόσο αγάπησε ο Μ. Βασίλειος : «Όταν θέλεις να συμβουλευτείς κάποιον για τα προσωπικά σου, πρώτα εξέτασε πώς νοικοκύρεψε τα δικά του. Γιατί αυτός που δεν τακτοποίησε τα προσωπικά του ουδέποτε θα μπορέσει να σκεφτεί σωστά για τις υποθέσεις των άλλων » (Προς Δημόνικον, 35). Χωρίς προκαταλήψεις μελέτησαν σε βάθος τα αρχαία ελληνικά Γράμματα, από τα οποία το μόνο που αρνήθηκαν ήταν η ειδωλολατρία.

Δεν καλλιέργησαν όμως οι ίδιοι την ψυχή τους μόνο με τις σπουδές και τη μελέτη. Όπως φαίνεται από τον βίο και το έργο τους, περισσότερους καρπούς απέδωσε η βιωματική τους γνώση, η πιστοποίηση της αλήθειας μέσα από τις εμπειρίες τους.

Η ζωή και των Τριών υπήρξε πολυκύμαντη. Απέδειξαν όμως με τη στάση τους ότι οι Άγιοι δεν είναι ούτε υπεράνθρωποι ούτε αυθεντίες αλλά πρότυπα ζωής που τη χαρακτηρίζει κυρίως η συνέπεια στην Αγάπη. Κι επειδή τον τελευταίο καιρό ακούγεται η κραυγή των Νέων : «Δώστε μας πρότυπα!», αξίζει να αναφερθεί η θέση των Τριών Ιεραρχών, όσον αφορά σε διάφορα θέματα.

Καταρχάς, ως προς την Εκπαίδευση, δεν θεώρησαν κανένα επιστημονικό πεδίο αυτονομημένο, αλλά αναζήτησαν τη γνώση διαθεματικά και ολιστικά, όπως θα λέγαμε στη μεταμοντέρνα ορολογία (…). Γι’ αυτό και οι σπουδές τους δεν ήταν αυστηρά θεολογικές (με τη σημερινή έννοια). Αντίθετα, πρώτα σπούδασαν Ρητορική, Φιλοσοφία, Ιατρική, Αστρονομία και ύστερα εκφράστηκαν ως εγκρατείς θεολόγοι.

Καλό παράδειγμα για τους απανταχού ζηλωτές της όποιας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, γιατί οι Τρεις Ιεράρχες αναδείχθηκαν φωστήρες, αφού πρώτα άντλησαν γνώσεις από τις ανθρωπιστικές σπουδές, κατόπιν είχαν την άνεση να στραφούν και στις (κακώς) λεγόμενες «θετικές» επιστήμες και κατέληξαν στην τελείωση του ανθρώπου μέσω της σχέσης του με τον Θεό.

Παρότι έμεινε στην Ιστορία ο λόγος του Μ. Βασιλείου Εις το «Πρόσεχε σεαυτώ», οι Τρεις Ιεράρχες δεν ξεχώρισαν τόσο για την ατομική τους ευσέβεια (που θα θύμιζε σήμερα προτεστάντικα πρότυπα), όσο για την υγιή κοινωνική τους ένταξη και δράση, στα πλαίσια βέβαια του ανθρωπίνως εφικτού. Από την αγάπη του εαυτού πέρασαν στην αγάπη του πλησίον.

Γι’ αυτό και με τα σύγχρονα ακόμη (κακώς) λεγόμενα «κοσμικά» κριτήρια το κοινωνικό τους έργο είναι μεγαλειώδες : ενίσχυση των οικονομικά ασθενών, ψυχολογική υποστήριξη μοναχικών ανθρώπων, στηλίτευση των κακώς κειμένων, έλεγχος των αυθαιρεσιών της εξουσίας έκαναν όσους έζησαν κοντά τους να πίνουν νερό στο όνομά τους. Αντίθετα, όσοι δεν τούς γνώρισαν πραγματικά ή θίγονταν τα συμφέροντά τους, τούς κυνήγησαν ανελέητα. Ενώ όμως αρχικά θεωρήθηκαν αδικημένοι ή ηττημένοι, η Ιστορία και οι καθαροί τη καρδία άνθρωποι τούς δικαίωσαν.

Θα μπορούσε ωστόσο να αναρωτηθεί κάποιος (και περισσότερο κάποια…) γιατί οι Προστάτες της Παιδείας είναι αποκλειστικά άνδρες. Γυναίκα δεν πρόσφερε τίποτε, ώστε να τιμάται; Οι μαθήτριες, οι δασκάλες, οι καθηγήτριες δεν πανηγυρίζουν στις 30 του Γενάρη;

Κι όμως, εάν κοιτάξουμε σε βάθος τη ζωή αυτών των τριών ανδρών, τα μάτια της ψυχής μας θα διακρίνουν να τούς περιβάλλουν γυναίκες αξιόλογες, στις οποίες δεν θα ήταν υπερβολή αλλά ξεκάθαρη τιμή, αν αναγνωρίσουμε ότι οι Τρεις Ιεράρχες όφειλαν τα ερείσματα και το έναυσμα για την εξαιρετική παρουσία τους.

Πρώτοι οι ίδιοι αναγνώρισαν την αξία των Γυναικών με την αγαπητική σχέση που ανέπτυξαν μαζί τους είτε ήταν οι μητέρες είτε οι αδελφές είτε οι στενές συνεργάτιδές τους. Από τα αμέτρητα δείγματα αυτής της αγάπης αξίζει να αναφερθεί ένα χαρακτηριστικό για τον καθένα, όπως τα θεμέλια της παιδείας του Μ. Βασιλείου από τη γιαγιά του Μακρίνα, η σύμπνοια του Ιωάννη του Χρυσοστόμου με τη μητέρα του, ακόμη και για την πιο προσωπική του επιλογή, η ευθύνη της ανατροφής της Ολυμπιάδας από τον Γρηγόριο τον Θεολόγο.

Μακρίνα, Εμμέλεια, Ανθούσα, Νόννα, Γοργονία, Ολυμπιάδα, Πενταδία, Πρόκλα, Σιλβίνα… Έμειναν στην Ιστορία με το όνομά τους, συμπορεύτηκαν με τους Τρεις Ιεράρχες στην ίδια Οδό. Δραστήριες και «επώνυμες» της εποχής τους, καλλιεργημένες και αρχόντισσες δεν πτοήθηκαν ούτε στις πιο δύσκολες περιστάσεις, ώστε να οδηγήσουν τον περίφημο ρητοροδιδάσκαλο Λιβάνιο να αναφωνήσει : «Οίαι γυναίκες παρά Χριστιανοίς εισίν !»

Εκτός από την κοινωνική τους προσφορά, τη διακονία, στη σχέση τους με τους Τρεις Ιεράρχες το πολυτιμότερο που πρόσφεραν οι Γυναίκες ήταν η έμπνευση, όπως φαίνεται και από το ποίημα που έγραψε σε εκατόν ένδεκα αρχαιοελληνικούς στίχους ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός προς την Ολυμπιάδα, καθώς και από τις δεκαεπτά Επιστολές που έστειλε στην ίδια από την εξορία του ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος με τη χαρακτηριστική προσφώνηση : Τη δεσποίνη μου, τη αιδεσιμωτάτη και θεοφιλεστάτη… Και όταν φθάνει Ιεράρχης να προσφωνεί μία γυναίκα δέσποινά του, καταξιώνεται στα μάτια των ανθρώπων ανά τους αιώνες, και τότε, Άγιος λογίζεται…

Συνοψίζοντας, η απάντηση στο αρχικό ερώτημα για την προσφορά των Τριών Ιεραρχών στη σύγχρονη εποχή είναι ανεπιφύλακτα καταφατική. Στους λόγους και τα έργα τους βρίσκουν οι νέοι το παράδειγμα της μέλισσας, οι φτωχοί το «κατά τοκιζόντων», οι φεμινίστριες το «άνδρες εισίν οι νομοθετούντες και κατά των γυναικών ενομοθέτησαν», οι ρασοφόροι το «ουδένα δέδοικα ως τους επισκόπους πλην ολίγων», οι έγγαμοι άνδρες το «τα της αγάπης διαλέγου», οι ορθόδοξοι το «ου τον αιρετικόν αλλά την πλάνην», οι κατατρεγμένες γυναίκες το «επεθύμησε πόρνης», οι ανασφαλείς το «μηδέν αμφιβαλέτω», οι ψαγμένοι ότι «ου παντός το περί Θεού φιλοσοφείν», οι ερωτευμένοι ότι «ο Θεός ενέσπειρε τους έρωτας», οι αγωνιστές την απάντηση του Μ. Βασιλείου στον έπαρχο Μόδεστο και όποιος ψάχνει, βρίσκει τα πάντα εν πάσι.

Κλείνοντας, δεν θα ήταν σωστό να αφήσουμε και το απολυτίκιο των Τριών Ιεραρχών, μια και σε λίγους στίχους οι άνθρωποι συμπύκνωσαν την αγάπη προς τα πρόσωπά τους (εδώ σε προσωπική ελεύθερη μεταγραφή).

«Τα τρία μεγαλύτερα αστέρια, που στέλνουν ως εμάς το θεϊκό φως, Αυτούς που χορταίνουν την πείνα των ανθρώπων πλουσιοπάροχα με τη γλυκύτητα της σοφίας και ποτίζουν όλες τις διψασμένες ψυχές με το αθάνατο νερό, τον Βασίλειο τον Μέγα και τον Γρηγόριο τον Θεολόγο, μαζί με τον δοξασμένο Ιωάννη, που έσταζε μέλι το στόμα του, όλοι εμείς που νιώσαμε φλογερή αγάπη για τους λόγους τους, αφού συμμαζευτούμε, ας τούς τιμήσουμε (τουλάχιστον) με ύμνους, γιατί αυτοί είναι οι διαχρονικοί μεσίτες για τη σωτηρία της ψυχής μας».

Επίμετρον :

Ανάμεσα στις εξαιρετικά επιλεγμένες λέξεις που συνθέτουν το τροπάριο των Τριών Ιεραρχών καταλυτικής σημασίας είναι η μετοχή συνελθόντες, που δηλώνει την προϋπόθεση για την οφειλόμενη τιμή. Απλώς υπενθυμίζεται ότι το ρήμα «συνέρχομαι» σημαίνει «συγκεντρώνομαι» και σωματικά και πνευματικά, δηλαδή και «βρίσκομαι μαζί με άλλους» και «συμμαζεύω το μυαλό μου».

Τελικά, εκείνο που μάς χρειάζεται είναι να συνέλθουμε…

Πρωτοδημοσιεύθηκε στη εφημερίδα ΟΔΟΣ της Καστοριάς,α.φ.477