Η διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση

Σκοποί, περιεχόμενο, φυσιογνωμία και διαθεματική προσέγγιση

Σταύρου Γιαγκάζογλου

Συμβούλου του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις για τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών στον απόδημο Ελληνισμό

Προκαταρτικές αφετηρίες και προϋποθέσεις

• Πριν από οτιδήποτε άλλο, η εκπαιδευτική θεωρία και πράξη που απευθύνεται στον απόδημο Ελληνισμό χρειάζεται διαρκώς να διερευνά με ποιο παιδαγωγικό και γνωστικό τρόπο, κάτω από ποιες προϋποθέσεις, προσαρμογές, εμπλουτισμούς και υπερβάσεις, είναι δυνατό να χρησιμοποιηθεί η ελληνική εμπειρία στην πραγματικότητα του εξωτερικού.
• Προς αυτή την κατεύθυνση είναι ανάγκη να ληφθούν σοβαρά υπόψη και να αξιοποιηθούν οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές συνθήκες της ζωής και της καθημερινότητας που επικρατούν σε κάθε συγκεκριμένη χώρα αλλά και οι ανάγκες της ελληνικής παροικίας.
• Ζώντας στο επίκεντρο του Δυτικού πολιτισμό με διάχυτη την χρησιμοθηρική και ωφελιμιστική αντίληψη της ζωής και το πρότυπου του επιτυχημένου, αποτελεί ζωτική ανάγκη η παιδαγωγική προτεραιότητα για την καλλιέργεια της δημιουργικής και κριτικής σκέψης των μαθητών του ελληνικού σχολείου.
• Δίχως να λαμβάνεται υπόψη η γλωσσική, κοινωνική και πολιτιστική ταυτότητα των συγκεκριμένων μαθητών της παροικίας, οποιαδήποτε καλοπροαίρετη εκπαιδευτική προσπάθεια κινδυνεύει να παραμείνει δίχως ουσιαστικό αποτέλεσμα.
• Επιβάλλεται να αναρωτηθούμε κατά πόσο είναι δυνατό να σχετίζονται οι παιδαγωγικές προτάσεις (διαθεματική προσέγγιση, συνεργατική μάθηση, δημιουργική και κριτική σκέψη στα νέα βιβλία και τo υποστηρικτικό υλικό) του Π.Ι. με την εδώ σχολική και διδακτική πραγματικότητα.
• Οπωσδήποτε, απαιτείται μια ευφάνταστη και ευέλικτη προσαρμογή, αφομοίωση και δημιουργική σύνθεση εκείνων των στοιχείων, τα οποία είναι δυνατό να προσληφθούν και να συνεισφέρουν γόνιμα στο εκπαιδευτικό έργο μας στον απόδημο Ελληνισμό.
• Κεντρικός ο παιδαγωγικός ρόλος του εκπαιδευτικού στη διδακτική μεθοδολογία των νέων βιβλίων του παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Η αντίληψη που θέλει τον δάσκαλο ως απλό animateur στη διαδικασία της γνώσης αλλά και η παλαιά θεώρηση του δάσκαλου ως αυθεντία και παντογνώστη δεν υφίστανται παρά ως αντιπαράδειγμα στην καίρια και αποφασιστική λειτουργία του εκπαιδευτικού στα νέα βιβλία και το υπόλοιπο υποστηρικτικό υλικό.
• Καμία συνταγή και παιδαγωγική μεθοδολογία δεν συνιστά μια λύση μαγική στα προβλήματα της εκπαίδευσης. Χρειάζεται διαρκώς μια συνθετική και ολιστική θεώρηση της διδακτικής πράξης στις πραγματικές και συγκεκριμένες συνθήκες.
• Πέρα από τις ευρύτερες αυτές επισημάνσεις, θα πρέπει να στοχασθούμε πάνω στο ζήτημα της διδασκαλίας του μαθήματος των Θρησκευτικών και συγκεκριμένα στο πλαίσιο της Διασποράς των Ελλήνων. Η Ορθοδοξία δεν είναι απλώς παράδοση και παρελθόν αλλά έχει ουσιαστικό λόγο και μπορεί να συμβάλλει με τον τρόπο της και στο παρόν και το μέλλον. Για να το πράξει αυτό δεν θα πρέπει να θριαμβολογεί για το παρελθόν της απλώς και να κλείνεται ξενοφοβικά στον εαυτό της αλλά να κινείται διαρκώς στην πρόσληψη, στη συνάντηση και στο διάλογο με την κάθε ετερότητα. Έτσι αναδεικνύεται η οικουμενική διάσταση και φιλάνθρωπη διακονία της Ορθοδοξίας.
• Ακριβώς λόγω της οικουμενικής διάστασής της η Ορθοδοξία συνέβαλε καίρια και αποφασιστικά στη διαμόρφωση της ελληνικής ταυτότητας και ιδιοπροσωπίας. ελληνική ταυτότητα και ιδιοπροσωπία Η συνάντηση Ελληνισμού και Χριστιανισμού στα όρια της ελληνορωμαϊκής οικουμένης δεν σήμανε απλώς την αλληλεπίδραση δύο κόσμων και πολιτισμών αλλά σταδιακά μορφοποίησε ένα νέο πολιτισμό. Πρόκειται για τον πολιτισμό της Ορθοδοξίας και του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους, τον λεγόμενο Βυζαντινό πολιτισμό. Η ακτινοβολία του βυζαντινού κόσμου και πολιτισμού επιβίωσε και μετά την πάροδο των δέκα αιώνων του βίου του εξαιτίας της πολιτισμικής του ιδιαιτερότητας και της Ορθοδοξίας με την οποία επέδρασε ευεργετικά και σε άλλους λαούς. Η αίσθηση της μεγάλης αυτής πολιτιστικής κληρονομιάς δεν έσβησε ποτέ από τη συλλογική μνήμη του Ελληνισμού ακόμη και κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Η ανάμνηση αυτής της πολιτισμικής του αυτοσυνειδησίας οδήγησε τον Νέο Ελληνισμό στον αγώνα της ελευθερίας και της αναγέννησης του.
• Συνάμα, η ορθόδοξη θεολογία οφείλει να πραγματοποιήσει ένα δημιουργικό άνοιγμα προς τον πολυπολιτισμικό κόσμο μας, προσλαμβάνοντας τα προβλήματα και τους προβληματισμούς του. Χρειάζεται μια νέα προσέγγιση των σημερινών κοινωνικών και πολιτιστικών πραγματικοτήτων, μέσα από μια θεολογία της ετερότητας, που δεν θα έχει ωστόσο τίποτε κοινό με το πνεύμα του συγκρητισμού. Είναι όντως ανάγκη στις μέρες μας η Ορθοδοξία να προχωρήσει πιο πέρα και από την νεωτερικότητα και να αποδεχθεί τον πλουραλισμό και την ετερότητα των άλλων κατά τέτοιο τρόπο ώστε ταυτόχρονα να μην υποτιμά, συμβιβάζει, πολύ δε περισσότερο εγκαταλείπει την ορθόδοξη αυτοσυνειδησία και ετερότητα. Στοιχεία μιας τέτοιας θεολογίας της πολυπολιτισμικότητας ως αλληλοσεβασμός, αποδοχή και ειρηνική συνύπαρξη με την θρησκευτική ή όποια άλλη ετερότητα, είναι διάσπαρτα μέσα στη Βίβλο και τα πατερικά κείμενα. Απαιτείται σαφώς μία άλλη νοοτροπία και ένας άλλος προσανατολισμός για την αναγνώρισή τους. Μια άλλη ερμηνευτική προσέγγιση μπορεί να αναδείξει και να φωτίσει καίριες πτυχές της θεολογίας της ετερότητας.
• Η διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών χρειάζεται να λαμβάνει υπόψη την παρουσία και τη συμβολή της Ορθοδοξίας σε μια πολυπολιτισμική κοινωνία και ιδιαίτερα στις συνθήκες της Μεγάλης Βρετανίας. Η διακονία της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Θυατείρων και Μεγάλης Βρετανίας, η δυναμική παρουσία και δράση του κυπριακού Ελληνισμού, η πνευματική ακτινοβολία της ορθόδοξης μονής του Essex αλλά και η παρουσία και διδασκαλία σημαντικών ορθόδοξων θεολόγων στα βρετανικά πανεπιστήμια, Ιωάννης Ζηζιούλας (Εδιμβούργο-Γλασκώβη-Λονδίνο), Κάλλιστος Ware (Οξφόρδη), Andrew Louth (Ντάραμ)κ.ά. αποτελούν σύγχρονες εκφράσεις της Ορθοδοξίας στην Μεγάλη Βρετανία.
• Η Ορθοδοξία, πέρα από τα ελλαδικά στεγανά, αγκαλιάζει πολλούς και διαφορετικούς λαούς, ζύμωσε και εξέφρασε ποικίλους πολιτισμούς. Μέσα στο νέο περιβάλλον του θρησκευτικού πλουραλισμού, η χριστιανική θεολογία καλείται να διαλεχθεί δημιουργικά με την πολιτιστική και θρησκευτική ποικιλομορφία του σύγχρονου κόσμου. Οφείλει να επανεύρει την αληθινή οικουμενικότητά και ανεκτικότητά της, για να προσπεράσει τη μισαλλοδοξία και τον φανατισμό. Ο φανατικός είναι εκείνος που σφιχταγκαλιάζει την αλήθεια τόσο πολύ, ώστε τελικά την πνίγει. Η αλήθεια, λοιπόν, δεν είναι ανάγκη να εκλαμβάνεται ως δογματισμός και αποκλειστικότητα αλλά ως δυνατότητα να προσέλθει σε διάλογο και σχέση με τον άλλον. Ο κίνδυνος που απειλεί την γνήσια θρησκευτική ζωή σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης δεν είναι άλλος από τον φανατισμό και τη μισαλλοδοξία. Στην εποχή μας, όσο ποτέ ίσως άλλοτε, προβάλλει η ευθύνη της χριστιανικής θεολογίας να διαλεχθεί δημιουργικά, όπως είχε πράξει με δυναμικό τρόπο ο απόστολος των εθνών Παύλος, με τον πολύπτυχο και πολυθρησκευτικό κόσμο μας. Θα πρέπει, ασφαλώς, να συνειδητοποιήσουμε πως η πολυπολιτισμική κοινωνία θα αποτελεί τον τρόπο ζωής για τις χριστιανικές Εκκλησίες και θεολογικές παραδόσεις.
• Ο ρόλος της Ορθοδοξίας είναι καίριος στις κοινότητες των Ελλήνων της Διασποράς. «Είτε με τις αρχαιότητες είτε με Ορθοδοξία», οι απανταχού της γης Έλληνες διαμορφώνουν τις κοινότητές τους γύρω από την Ορθόδοξη Εκκλησία.
• Πέρα από τον εθιμικό παράγοντα (ήθη, έθιμα, παραδόσεις), είναι ανάγκη να αναδεικνύεται ο δυναμισμός της ελληνικής παράδοσης στα νέα περιβάλλοντα, στις νέες κοινωνικές και πολιτιστικές πραγματικότητες.

2. Οι ειδικοί σκοποί του μαθήματος των Θρησκευτικών στο δημοτικό

Το μάθημα των θρησκευτικών είναι ενταγμένο στην παρεχόμενη από την πολιτεία εκπαίδευση και υπηρετεί τους γενικούς σκοπούς της παιδείας, σύμφωνα με το Σύνταγμα και τους Νόμους. Όπως όλα τα μαθήματα του ελληνικού σχολείου, έχει ως στόχο τη διαμόρφωση ελεύθερων και υπεύθυνων πολιτών, συμβάλλοντας με τις γνώσεις που παρέχει στην κριτική ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης, στο σεβασμό και τη συνύπαρξη με τη θρησκευτική ετερότητα, στην έμπρακτη αλληλεγγύη. Ακόμη, επιδιώκει να εμπνεύσει τον σεβασμό καθώς και δραστηριότητες για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της πολιτισμικής κληρονομιάς του τόπου μας, αλλά και της ανθρωπότητας ολόκληρης.

Με τη διδασκαλία των Θρησκευτικών στο δημοτικό Σχολείο επιδιώκεται οι μαθητές:

1. Να γνωρίσουν βασικές παραστάσεις, έννοιες και σύμβολα της ορθόδοξης πίστης και ζωής.
2. Να αντιληφθούν την αγάπη του Θεού προς τον άνθρωπο και τον κόσμο.
3. Να ανακαλύψουν τη σημασία και την επικαιρότητα του Ευαγγελίου για την προσωπική και κοινωνική ζωή και τον πολιτισμό.
4. Να καλλιεργήσουν πνεύμα έμπρακτης αλληλεγγύης, ειρήνης και δικαιοσύνης, σεβασμού της θρησκευτικής ιδιαιτερότητας και συνύπαρξης με το «διαφορετικό».
5. Να εκτιμήσουν την ανάγκη σεβασμού και προστασίας του περιβάλλοντος, καθώς και της πολιτισμικής κληρονομιάς του τόπου μας και γενικότερα της ανθρωπότητας.
6. Να κατανοήσουν τι σημαίνει να είναι κάποιος ενεργό μέλος εκκλησιαστικής κοινότητας.

3. Το περιεχόμενο του μαθήματος των Θρησκευτικών στο Δημοτικό Σχολείο

Ειδικότερα για την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, η θρησκευτική αγωγή στην Α΄ και Β΄ τάξη του Δημοτικού συμπεριλαμβάνεται στο μάθημα Μελέτη Περιβάλλοντος και αφορά κυρίως θρησκευτικές γιορτές και επετείους. Ως αυτοτελές μάθημα από την Γ΄ έως και την Στ΄ τάξη, οι μαθητές καλούνται να γνωρίσουν το Χριστιανισμό ως βιβλική ιστορία και βιβλικό λόγο, ως ορθόδοξη χριστιανική παράδοση, ως πολιτιστική έκφραση. Καλούνται επίσης να γνωρίσουν την πορεία του Χριστιανισμού στην ιστορία και την παρουσία του στον σύγχρονο πλουραλιστικό και ραγδαία μεταβαλλόμενο κόσμο μας. Λαμβάνοντας πάντοτε υπόψη το στάδιο της νοητικής, συναισθηματικής και κοινωνικής ωρίμανσης των μαθητών προσφέρονται, στις μεγαλύτερες τάξεις, στοιχεία και πληροφορίες για το θρησκευτικό φαινόμενο γενικότερα, για τις άλλες χριστιανικές ομολογίες και παραδόσεις, καθώς επίσης και στοιχεία για τον Ιουδαϊσμό και το Ισλάμ. Με τον τρόπο αυτό, υλοποιείται παιδαγωγικά και διαπολιτισμικά η ευρωπαϊκή και οικουμενική διάσταση του μαθήματος.

4. Παιδαγωγικά κριτήρια και προϋποθέσεις

• Παιδαγωγική αναπλαισίωση της θεολογικής γνώσης. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού.
• ΔΕΠΠΣ – ΑΠΣ: εννεαετής υποχρεωτική εκπαίδευση. Συνοχή και αλληλουχία από την Πρωτοβάθμια στη Δευτεροβάθμια.
• Τα Θρησκευτικά δεν είναι μια ιδιότυπη αφήγηση. Ιστορικός και πολιτισμικός χαρακτήρας του μαθήματος.

5. Τα νέα βιβλία των Θρησκευτικών στην Γ΄ και Δ΄ τάξη του Δημοτικού

Γνωσιακοί στόχοι, στόχοι δεξιοτήτων, αξιακοί στόχοι, ευρύ φάσμα μεθόδων αξιολόγησης.

• Τα σύμβολα της Ορθόδοξης Παράδοσης. Ερμηνευτικές προσεγγίσεις μέσα από τις εμπειρίες των ίδιων των παιδιών. Ό,τι γνωρίζουν εθιμικά, τώρα προσεγγίζουν γνωστικά τη λειτουργία και σημασία του.
• Εικονογράφηση προσαρμοσμένη στις συγκεκριμένες ηλικίες.
• Μικρό δοκίμιο, τίτλοι, ανάλυση – επεξεργασία στην τάξη, λεξιλόγιο, μικρά λογοτεχνικά κείμενα.
• Καλλιέργεια της δημιουργικής και κριτικής σκέψης. Πολλαπλοί τρόποι περιγραφής και εμπέδωσης της διδακτικής ενότητας, αυτενέργεια του μαθητή.
• Μικρή περίληψη/Με μία φράση.
• Υλοποίηση των νέων σκοπών των ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ: οικολογικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις, αδελφοσύνη, ετερότητα, σεβασμός του άλλου (Μαθήματα 9+28+32), εθελοντισμός, συνεργασία, κοινωνικότητα, ευθύνη των ανθρώπων για ολόκληρο τον κόσμο, αξίες, ειρήνη, φιλία.
• Κεντρική θεολογική διήκουσα: αντί ενός εύκολου και άκοπου ηθικοδιδακτισμού (τι, άλλωστε, είναι το μάθημα των θρησκευτικών;), προβάλλεται η σημασία της αγάπης ως ένα πλέγμα σχέσεων με τον συνάνθρωπο και τον άλλον, όποιος και αν είναι αυτός (τι, άλλωστε, δίδαξε ο ίδιος ο Χριστός;).

Βιβλίο του εκπαιδευτικού

• Ενδεικτικό διάγραμμα διδασκαλίας
• Εποπτικά μέσα διδασκαλίας
• Προτεινόμενες διαθεματικές προσεγγίσεις
• Γνωστικό περιεχόμενο, Στόχοι, Επεξεργασία
• Πρόταση για αφόρμηση
• Μεθοδολογικές υποδείξεις
• Αξιολόγηση
• Βιβλιογραφία
• Διευθύνσεις στο Διαδίκτυο
• Πηγές και εποπτικό υλικό

6. Τα νέα βιβλία των Θρησκευτικών στην Ε΄και Στ΄τάξη του Δημοτικού

• Δοκίμιο με ανάλογο θρησκειοπαιδαγωγικό περιεχόμενο για τις δύο αυτές τάξεις
• Θέματα για συζήτηση
• Εργασίες εμβάθυνσης, πολλαπλών τρόπων, διαλογική κατεύθυνση
• Διαθεματικές εργασίες
• Δικτυακοί τόποι
• Παραθέματα κειμένων/λογοτεχνικά κείμενα
• Ακροστιχίδες, σωστό λάθος, σταυρόλεξα
• Εικονογράφηση: βυζαντινή, σύγχρονη, φωτογραφίες
• Δημιουργώντας έναν όμορφο κόσμο: Διδακτικές ενότητες για τις τέχνες της Ορθόδοξης Παράδοσης: εικονογραφία, ψηφιδωτά, διακοσμητική, μικροτεχνία, γλυπτική, αρχιτεκτονική-ναοδομία, υμνολογία, μουσική. Αγία Σοφία, η αγιογραφία πρακτικά, διαβάζοντας τις βυζαντινές εικόνες. Δυνατότητες παιδαγωγικής αξιοποίησης των εικόνων. Ο βυζαντινός κόσμος και πολιτισμός μέσα από την τέχνη της εικόνας. Ρωμανός ο Μελωδός. Κασσιανή.
• Υλοποίηση των νέων σκοπών των ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ: προστασία του περιβάλλοντος, μόλυνση και καταστροφή του, κοινωνικές ευαισθησίες-ΑΜΕΑ, κοινωνικοί αγώνες για δικαιοσύνη, ισότητα (Μάρτιν Λούθερ Κινγκ), τα προβλήματα του λεγόμενου τρίτου κόσμου, η πείνα, το αίτημα της ειρήνης.
• Οι τρεις Ιεράρχες: ειδικό μάθημα για τους τρεις ιεράρχες στην Γ΄ τάξη. Ιωάννης ο Χρυσόστομος στη Δ΄ τάξη. Μέγας Βασίλειος, προβολή του κοινωνικού του έργου στην Ε΄ τάξη και Γρηγόριος ο Θεολόγος στην Στ΄ τάξη. Επίσης μάθημα για τον άγιο Κοσμά τον Αιτωλό. Στην Στ΄ τάξη.
• Πίστη και πολιτισμός.
• Έγνοια για τη διαίρεση των χριστιανών, αγώνας και συνειδητοποίηση της ανάγκης για την αποκατάσταση της ενότητας μεταξύ των χριστιανών.
• Η Ορθοδοξία ανά τον κόσμο, ορθόδοξοι από άλλες χώρες και πολιτισμούς.

Η θρησκευτική ετερότητα και η ξενοφοβία: ιδιάζων τρόπος παρουσίασης: η γνωριμία πραγματοποιείται μέσα από το πρίσμα της παρουσίασης από την άλλη πλευρά, με διάλογο, κατανόηση και αλληλοσεβασμό. Στην περίπτωση της λατρείας των Εβραίων και της προσευχής των Μουσουλμάνων συμμαθητές είναι αυτοί που ξεναγούν του συμμαθητές τους στη δική τους θρησκευτική παράδοση (Συμεών και Δεββώρα- ραβίνος, Λεϊλά και Γιουσούφ-ιμάμης).

• Γνωριμία με τους Ρωμαιοκαθολικούς
• Γνωριμία με τους Προτεστάντες
• Οι Εβραίοι
• Οι Μουσουλμάνοι

7. Η φυσιογνωμία του μαθήματος των Θρησκευτικών

Στη διδακτική πράξη το θρησκευτικό μάθημα οφείλει να υπερβαίνει το ψευδοδίλλημα μεταξύ γνώσης και βιώματος και να συνδέεται με τον χαρακτήρα της παιδείας και του πολιτισμού, αναδεικνύοντας την καθολική παιδευτική του αξία. Είναι άλλο πράγμα ο εμπειρικός, ποιητικός και γενικότερα λογοτεχνικός λόγος, προσαρμοσμένος μάλιστα παιδοκεντρικά στα ιδιαίτερα στάδια ωρίμανσης των μαθητών του Δημοτικού σχολείου, από την πεποίθηση πως το μάθημα των θρησκευτικών δεν είναι σπουδή και μετάδοση γνώσεων αλλά απλώς πνευματική μύηση, δίχως γνωσιολογικό χαρακτήρα, στο υπερβατικό και εξωλογικό βίωμα της Εκκλησίας. Η διδασκαλία του, επίσης, είναι ανάγκη να ξεφύγει από τα βαρίδια του παρελθόντος όπως ο ηθικισμός, ο πουριτανισμός, ο παιδαγωγικός διδακτισμός, ο μη διαλογικός χαρακτήρας, ο εθνοκεντρισμός του. Για το σκοπό αυτό απαιτείται να μην έχει ξύλινη γλώσσα, ηθικιστική και κανονιστική εμμονή αλλά, παραμερίζοντας τον οποιοδήποτε κατηχητικό και απολογητικό προσανατολισμό, επιβάλλεται να συνδέεται με τα σύγχρονα υπαρξιακά και κοινωνικά προβλήματα του ανθρώπου της εποχής μας, να συναντά με σεβασμό και κατανόηση τον άλλο στο πρόσωπο του ετερόδοξου, του ετερόθρησκου, του αδιάφορου.

Συνάμα, χρειάζεται να συνδέεται κατάλληλα με τη συνέχεια και την παράδοση του ελληνικού πολιτισμού, να είναι κριτικό για κάθε μορφή θρησκευτικής παθολογίας και να ανταποκρίνεται στις ανάγκες μιας ελεύθερης πλουραλιστικής δημοκρατικής κοινωνίας. Συνεπώς, δεν πρέπει να στενεύει μονόπλευρα τον ορίζοντά του σε μια εθνοκεντρική ορθοδοξία αλλά να αποτελεί γνώση της ελληνορθόδοξης πολιτιστικής παράδοσης και κληρονομιάς. Ταυτόχρονα, είναι ανάγκη να μην έχει απλώς πληροφοριακό και ενημερωτικό χαρακτήρα αλλά να συζητά διαλεκτικά τα καίρια προβλήματα του κόσμου, του ανθρώπου και της κοινωνίας του στα όρια της ελευθερίας και του αλληλοσεβασμού. Τούτο επιτυγχάνεται δίχως να έχει χειραγωγικό χαρακτήρα, αλλά σεβόμενο κάθε θρησκευτική και πολιτισμική πολυφωνία και ετερότητα. Άλλωστε, ο δογματικός διαποτισμός δεν σχετίζεται με την υπαρξιακή ερμηνεία και κατανόηση των δογμάτων, δηλαδή της πίστης, της ζωής και της λατρείας της Εκκλησίας.

8. Η διαθεματική προσέγγιση στο μάθημα των Θρησκευτικών

Προβάλλοντας το οικουμενικό πνεύμα της Ορθοδοξίας, ο διάλογος θα πρέπει να δομεί όχι μόνο τη μέθοδο της διδασκαλίας αλλά και το ίδιο το εκπαιδευτικό υλικό του μαθήματος. Για το σκοπό αυτό, είναι ανάγκη να χρησιμοποιηθεί η μεθοδολογία της διαθεματικότητας, σε σχέση με τα άλλα μαθήματα του σχολείου, και της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης στο πλαίσιο της πολυπολιτισμικότητας.

Η διαθεματική προσέγγιση της γνώσης, που εισάγεται συστηματικά με το νέο Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) και τα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (ΑΠΣ) στα νέα βιβλία, και το λογισμικό του μαθήματος των θρησκευτικών στο Δημοτικό, συνιστά μια καινοτομία που τα διαφοροποιεί από τα προηγούμενα. Η εισαγωγή της στοχεύει ακριβώς στην αλλαγή φιλοσοφίας του εκπαιδευτικού συστήματος και στην προσαρμογή της μαθησιακής διαδικασίας στη διαρκώς μεταβαλλόμενη πολυδιάστατη πραγματικότητα της εποχής μας. Προς την κατεύθυνση αυτή, το ΔΕΠΠΣ και τα νέα ΑΠΣ του μαθήματος προβλέπουν μια σειρά από ενδεικτικές δραστηριότητες, τα οποία πολλαπλασιάζονται στα διδακτικά βιβλία και τα δύο λογισμικά (CD-Roms), που εισάγονται στα σχολεία από το 2006 και αναφέρονται π.χ. σε βασικές γιορτές άλλων ομολογιών και θρησκειών, στο έμπρακτο ενδιαφέρον προς τους αλλοεθνείς ή ετερόθρησκους που έχουν ανάγκη, στην πανανθρώπινη ενότητα, στην προστασία του περιβάλλοντος, στην κοινωνική αδικία, τον φανατισμό, τον πόλεμο, την πείνα και την απανθρωπία των ισχυρών.

Η διαθεματική προσέγγιση της σχολικής γνώσης μπορεί να προσφέρει στο θρησκευτικό μάθημα νέες δυνατότητες και νέους ορίζοντες στη διδασκαλία του. Το θρησκευτικό μάθημα με σαφή τον γνωσιολογικό του χαρακτήρα και απελευθερωμένο από την παλαιά αντίληψη που το ήθελε στενά ομολογιακό, κατηχητικό και ηθοπλαστικό, είναι ανάγκη να εγκεντρισθεί στα μορφωτικά αγαθά της ορθόδοξης παράδοσης και του βυζαντινού πολιτισμού. Κατά συνέπεια, ο θεολογικός και παιδαγωγικός του χαρακτήρας αναπλαισιώνεται σε διευρυμένες βάσεις και αρχές. Συνάμα, όμως, επιβάλλεται να έχει ανοικτούς ορίζοντες και να διαλέγεται με ζητήματα και προτεραιότητες που θέτει ο ραγδαία μεταβαλλόμενος σύγχρονος κόσμος και πολιτισμός. Η διαθεματικότητα μπορεί να συνεισφέρει γόνιμα και δημιουργικά στην ανάδειξη της σχέσης που έχει ο λόγος και ο τρόπος της Ορθοδοξίας με τον πολιτισμό που σαρκώθηκε στη θεολογία, τη λατρεία, την τέχνη, την παράδοση και τη ζωή της Εκκλησίας στην ιστορική της πορεία. Εξάλλου, η διαθεματική προσέγγιση της γνώσης που αποσκοπεί στην καλλιέργεια ενός γνήσιου ανθρωπισμού – με τη διαμόρφωση αξιών, στάσεων, την υπέρβαση των προκαταλήψεων, των στερεοτύπων και των διακρίσεων, την αποδοχή των διαφορών, την επίλυση των αντιπαλοτήτων, την ανάλυση και συζήτηση μεγάλων σύγχρονων προβλημάτων – είναι δυνατό να συνδέεται με τις αξίες και την υπαρξιακή στάση που προκύπτει από το φιλοκαλικό ήθος της ορθόδοξης παράδοσης. Όμως, η Ορθοδοξία δεν είναι μόνο παράδοση. Είναι και σύγχρονη ζωή. Το θρησκευτικό μάθημα επιβάλλεται να είναι διαρκώς ανοικτό στη σύγχρονη κοινωνία, στη ζωή, στον πολιτισμό, στον κόσμο ολόκληρο. Η διαθεματική προσέγγιση της γνώσης είναι δυνατό να προσφέρει μεθοδολογικά και παιδαγωγικά αυτόν τον προσανατολισμό και τη διασύνδεση των γνώσεων του θρησκευτικού μαθήματος με όλα τα άλλα μαθήματα, γνωστικά αντικείμενα ή καινοτόμα προγράμματα. Επιχειρώντας την πολυπρισματική προσέγγιση της γνώσης και την σύνδεσή της με τη ζωή και την σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα, η διαθεματικότητα παρέχει ευδιάκριτα και συνδυαστικά στο μαθητή τις δυνατότητες οικείωσης των μορφωτικών αγαθών του θρησκευτικού μαθήματος αλλά και στο ίδιο το μάθημα τους ανοικτούς ορίζοντές του καθώς και την μορφωτική, παιδαγωγική και πολιτισμική του ευελιξία.